غدد فوق کلیوی دو غده کوچک هستند که بالای کلیه‌ها قرار گرفته و نقش مهمی در تولید هورمون‌هایی دارند که بر متابولیسم، فشار خون، مدیریت استرس و تعادل الکترولیت‌ها تأثیر می‌گذارند. این غدد از دو بخش اصلی تشکیل شده‌اند: کورتکس (بخش خارجی) که هورمون‌هایی مانند کورتیزول، آلدوسترون و آندروژن‌ها را تولید می‌کند، و مدولا (بخش داخلی) که وظیفه ترشح کاتکولامین‌هایی مانند اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین را بر عهده دارد. اختلال در عملکرد این غدد می‌تواند منجر به بروز بیماری‌هایی نظیر نارسایی آدرنال (بیماری آدیسون)، سندرم کوشینگ، فئوکروموسیتوما یا هیپرپلازی مادرزادی آدرنال شود. آزمایش‌های ارزیابی عملکرد غدد فوق کلیوی شامل آزمایش‌های خونی و ادراری است که سطح هورمون‌ها و متابولیت‌های مرتبط را اندازه‌گیری می‌کنند تا عملکرد این غدد مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله به معرفی این آزمایش‌ها، چگونگی آماده‌سازی بیمار، روش انجام آزمایش‌ها، تفسیر نتایج و سایر اطلاعات ضروری برای خواهیم پرداخت.
لیست آزمایش‌ها
- ۱۷-هیدروکسی پروژسترون
- ACTH هورمون محرک غدد فوق‌کلیوی
- آلدوسترون در خون (Aldosterone, Serum)
- آلدوسترون در ادرار ۲۴ ساعته
- آندروستندیون (Androstenedione)
- کاتکولامین‌ها در ادرار (Catecholamines, Urine)
- کورتیزول صبحگاهی در خون (Cortisol (Morning), Serum)
- آزمایش سرکوب با دگزامتازون (Dexamethasone Suppression Test)
- آزمایش تحریک با ACTH
- کورتیزول آزاد در ادرار ۲۴ ساعته
- DHEAS (Dehydroepiandrosterone Sulfate)
- استرادیول (Estradiol)
- همووانیلیک اسید در ادرار
- متانفرین در ادرار (Metanephrine, Urine)
- نورمتانفرین در ادرار (Normetanephrine, Urine)
- تستوسترون کل (Testosterone, Total)
- تستوسترون آزاد (Testosterone, Free)
- VMA (Vanillylmandelic Acid) در ادرار
آماده‌سازی کلی برای آزمایش‌ها
قبل از انجام آزمایش‌ها، بیماران باید دستورالعمل‌های پزشک را به دقت رعایت کنند. معمولاً شامل موارد زیر است:
- ناشتایی: برای برخی آزمایش‌های خونی مانند کورتیزول صبحگاهی، بیمار باید ۸-۱۲ ساعت ناشتا باشد.
- اجتناب از داروها: داروهایی مانند اسپیرونولاکتون، دگزامتازون، یا داروهای حاوی کافئین ممکن است نتایج را تحت تأثیر قرار دهند. معمولاً توصیه می‌شود حداقل ۴۸-۷۲ ساعت قبل از آزمایش، مصرف آنها قطع شود، مگر اینکه پزشک خلاف آن را تجویز کند.
- اجتناب از غذاها و فعالیت‌ها: غذاهای حاوی وانیل، شکلات، موز، قهوه یا فعالیت‌های شدید فیزیکی ممکن است سطوح کاتکولامین‌ها را افزایش دهد.
- جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته: برای آزمایش‌های ادراری، بیمار باید تمام ادرار خود را در طول ۲۴ ساعت در ظرف مخصوص جمع‌آوری کند.
- زمان‌بندی: بسیاری از آزمایش‌ها باید در اوایل صبح (۷-۱۰ صبح) انجام شوند، زیرا سطوح هورمون‌ها تحت تأثیر ریتم شبانه‌روزی قرار دارند.
دقت کنید که عدم رعایت این شرایط می‌تواند منجر به نتایج نادرست شود، بنابراین مشورت با پزشک ضروری است.
توضیح و تفسیر هر آزمایش
در ادامه، هر آزمایش بر اساس لیست ارائه‌شده توصیف می‌شود. یادتان باشد که تفسیر نتایج کار پزشک معالج است و این مطلب صرفا به عنوان یک راهنما برای شما نوشته شده است و شما باید همواره نتایج را همراه با پزشک تفسیر کنید.
- ۱۷–هیدروکسی پروژسترون (17-OH Progesterone)
این آزمایش سطح هورمون ۱۷-هیدروکسی پروژسترون را در خون اندازه‌گیری می‌کند که پیش‌ساز کورتیزول است و توسط غدد فوق کلیوی تولید می‌شود.
- آماده‌سازی: معمولاً بدون نیاز به ناشتایی، اما بهتر است صبح انجام شود. اجتناب از استرس و داروهای استروئیدی.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون از ورید.
- تفسیر: سطوح بالا ممکن است نشان‌دهنده هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) باشد. سطوح پایین معمولاً طبیعی است اما ممکن است با نارسایی آدرنال مرتبط باشد.
- هورمون ACTH (Adrenocorticotropic Hormone)
این آزمایش سطح هورمون ACTH را در خون اندازه‌گیری می‌کند که توسط غده هیپوفیز ترشح شده و تولید کورتیزول را تحریک می‌کند.
- آماده‌سازی: نمونه‌گیری صبحگاهی (۷-۱۰ صبح)، بدون ناشتایی خاص، از استرس اجتناب کنید.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون.
- تفسیر: سطوح بالا ممکن است نشان‌دهنده نارسایی اولیه آدرنال باشد؛ سطوح پایین می‌تواند به دلیل نارسایی ثانویه یا سندرم کوشینگ باشد.
- آلدوسترون، سرم (Aldosterone, Serum)
این آزمایش سطح آلدوسترون در خون را اندازه‌گیری می‌کند که تعادل سدیم و پتاسیم را تنظیم می‌کند.
- آماده‌سازی: رژیم غذایی با سدیم متوسط (۳ گرم در روز) برای ۲ هفته قبل، اجتناب از اسپیرونولاکتون برای ۴-۶ هفته.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون در حالت ایستاده یا نشسته.
- تفسیر: سطوح بالا ممکن است نشان‌دهنده هیپرآلدوسترونیسم اولیه باشد؛ سطوح پایین با نارسایی آدرنال مرتبط است.
- آلدوسترون (۲۴ ساعته ادرار) (Aldosterone, 24 hr Urine)
اندازه‌گیری مقدار آلدوسترون دفع‌شده در ادرار طی ۲۴ ساعت.
- آماده‌سازی: رژیم سدیم متوسط برای ۲ هفته، جمع‌آوری ادرار با نگهدارنده.
- روش انجام: جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته.
- تفسیر: سطوح بالا نشان‌دهنده تولید بیش از حد؛ سطوح پایین ممکن است نارسایی را نشان دهد.
- آندروستندیون (Androstenedione)
این آزمایش سطح آندروستندیون، یک آندروژن پیش‌ساز، را اندازه‌گیری می‌کند.
- آماده‌سازی: نمونه‌گیری صبحگاهی (۶-۱۰ صبح)، بدون ناشتایی خاص.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون.
- تفسیر: سطوح بالا ممکن است PCOS یا تومور آدرنال را نشان دهد؛ سطوح پایین با نارسایی آدرنال مرتبط است.
- کاتکولامین‌ها، ادرار (Catecholamines, Urine)
اندازه‌گیری اپی‌نفرین، نوراپی‌نفرین و دوپامین در ادرار.
- آماده‌سازی: اجتناب از کافئین، موز، شکلات برای ۴۸ ساعت؛ جمع‌آوری ۲۴ ساعته.
- روش انجام: ادرار ۲۴ ساعته.
- تفسیر: سطوح بالا نشان‌دهنده فئوکروموسیتوما است.
- کورتیزول (صبحگاهی)، سرم (Cortisol (Morning), Serum)
اندازه‌گیری سطح کورتیزول در صبح.
- آماده‌سازی: نمونه‌گیری صبحگاهی، بدون ناشتایی خاص.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون.
- تفسیر: سطوح بالا ممکن است کوشینگ را نشان دهد؛ سطوح پایین نارسایی آدرنال.
- کورتیزول (آزمایش سرکوب دگزامتازون) (Dexamethasone Suppression Test)
ارزیابی سرکوب تولید کورتیزول توسط دگزامتازون.
- آماده‌سازی: مصرف دگزامتازون شب قبل، نمونه‌گیری صبح.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون پس از مصرف دارو.
- تفسیر: عدم سرکوب نشان‌دهنده کوشینگ است.
- کورتیزول (آزمایش تحریک ACTH)، (سیناکتین آزمایش) (ACTH Stimulation Test)
ارزیابی پاسخ آدرنال به ACTH مصنوعی.
- آماده‌سازی: ممکن است ناشتایی ۶ ساعته لازم باشد.
- روش انجام: تزریق ACTH و نمونه‌گیری خون در فواصل زمانی.
- تفسیر: عدم افزایش نشان‌دهنده نارسایی آدرنال است.
- کورتیزول، آزاد (۲۴ ساعته ادرار)
اندازه‌گیری کورتیزول آزاد دفع‌شده در ادرار.
- آماده‌سازی: جمع‌آوری ۲۴ ساعته بدون نگهدارنده خاص.
- روش انجام: ادرار ۲۴ ساعته.
- تفسیر: سطوح بالا کوشینگ را نشان می‌دهد.
- DHEAS (Dehydroepiandrosterone Sulfate)
اندازه‌گیری DHEAS، یک آندروژن آدرنال.
- آماده‌سازی: بدون نیاز خاص، صبحگاهی.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون.
- تفسیر: سطوح بالا ممکن است تومور آدرنال را نشان دهد.
- استرادیول (Estradiol)
اندازه‌گیری استرادیول، که بخشی از آن توسط آدرنال تولید می‌شود.
- آماده‌سازی: بسته به چرخه قاعدگی در زنان.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون.
- تفسیر: سطوح غیرطبیعی ممکن است اختلالات آدرنال یا گونادال را نشان دهد.
- HVA (Homovanillic Acid)، ادرار
متابولیت دوپامین در ادرار.
- آماده‌سازی: اجتناب از داروها برای ۷۲ ساعت؛ جمع‌آوری ۲۴ ساعته.
- روش انجام: ادرار ۲۴ ساعته.
- تفسیر: سطوح بالا نشان‌دهنده نوروبلاستوما است.
- متانفرین، ادرار (Metanephrine, Urine)
متابولیت اپی‌نفرین.
- آماده‌سازی: اجتناب از داروها برای ۴۸ ساعت.
- روش انجام: ادرار ۲۴ ساعته.
- تفسیر: سطوح بالا فئوکروموسیتوما را نشان می‌دهد.
- نورمتانفرین، ادرار (Normetanephrine, Urine)
متابولیت نوراپی‌نفرین.
- آماده‌سازی: مشابه متانفرین.
- روش انجام: ادرار ۲۴ ساعته.
- تفسیر: سطوح بالا نشان‌دهنده تومورهای کاتکولامین‌ساز است.
- آزمایش تستوسترون تام (Testosterone, Total)
اندازه‌گیری تستوسترون تام، که بخشی از آن آدرنال است.
- آماده‌سازی: صبحگاهی.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون.
- تفسیر: سطوح غیرطبیعی ممکن است اختلالات آدرنال را نشان دهد.
- تستوسترون، آزاد (Testosterone, Free)
اندازه‌گیری تستوسترون آزاد.
- آماده‌سازی: مشابه کل.
- روش انجام: نمونه‌گیری خون.
- تفسیر: سطوح پایین ممکن است نارسایی را نشان دهد.
- VMA (Vanillylmandelic Acid)، ادرار
متابولیت کاتکولامین‌ها.
- آماده‌سازی: اجتناب از وانیل و داروها برای ۴۸ ساعت.
- روش انجام: ادرار ۲۴ ساعته.
- تفسیر: سطوح بالا نشان‌دهنده فئوکروموسیتوما یا نوروبلاستوما است.
تفسیر کلی نتایج
تفسیر نتایج باید توسط پزشک انجام شود، زیرا ترکیب آزمایش‌ها اهمیت دارد. برای مثال:
- در نارسایی آدرنال اولیه: کورتیزول پایین، ACTH بالا و آلدوسترون پایین است.
- در سندرم کوشینگ: کورتیزول بالا است و عدم سرکوب در آزمایش دگزامتازون دیده می‌شود.
- در فئوکروموسیتوما: کاتکولامین‌ها، متانفرین و VMA بالا هستند.
- در CAH: ۱۷-هیدروکسی پروژسترون بالا است. آزمایش‌های تصویربرداری مانند CT ممکن است برای تأیید لازم باشد.
نکات مهم
- زمان انجام: بر اساس علائم مانند خستگی، تغییرات وزن، فشار خون بالا.
- عوارض: این آزمایش‌ها معمولاً ایمن هستند، اما تزریق ACTH ممکن است باعث تهوع شود.
- پیگیری: نتایج را با پزشک بحث کنید و از تشخیص بیماری تان به تنهایی اجتناب کنید.
- اهمیت: تشخیص زودهنگام می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کند. اگر علائمی مانند سرگیجه یا درد شکم دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
reference:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK278940/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3635109/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441832/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4880116/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6297573/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10217071/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1751047/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537260/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10735307/