آزمایش‌های مرتبط با چکاپ تیروئید

چکیده

غده تیروئید، غده‌ای کوچک و پروانه‌ای شکل در جلوی گردن، نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم، تولید انرژی، تنظیم ضربان قلب و حتی خلق و خو دارد. این غده دو هورمون اصلی به نام‌های تیروکسین (T4) و تری‌یودوتیرونین (T3) تولید می‌کند که بر عملکرد تقریباً تمام ارگان‌های بدن تأثیر می‌گذارند. اختلالات تیروئید، مانند هیپوتیروئیدیسم (کم‌کاری تیروئید) یا هایپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید)، می‌توانند علائم متنوعی از جمله خستگی، افزایش یا کاهش وزن، اضطراب و مشکلات قلبی ایجاد کنند. به همین دلیل، چکاپ منظم تیروئید و انجام آزمایش‌های مرتبط برای تشخیص زودهنگام و مدیریت بهینه این اختلالات ضروری است.در این مقاله به معرفی آزمایش‌های مرتبط با چکاپ تیروئید بر اساس اطلاعات موجود تا مرداد 1404 خواهیم پرداخت. هدف از این مقاله، ارائه اطلاعات دقیق و به‌روز برای کمک به درک بهتر این آزمایش‌ها و اهمیت آن‌ها است.

آزمایش‌های رایج برای ارزیابی عملکرد تیروئید

آزمایش‌های عملکرد تیروئید (Thyroid Function Tests یا TFTs) شامل مجموعه‌ای از آزمایش‌های خونی و تصویربرداری هستند که برای ارزیابی عملکرد غده تیروئید و تشخیص بیماری‌های مرتبط استفاده می‌شوند. در ادامه، این آزمایش‌ها به تفصیل شرح داده شده‌اند:

1. آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئید):

توضیح: این آزمایش سطح هورمون محرک تیروئید (TSH)، که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود، را اندازه‌گیری می‌کند. TSH غده تیروئید را برای تولید T3 و T4 تحریک می‌کند.
اهمیت: این آزمایش بهترین روش اولیه برای ارزیابی عملکرد تیروئید است. سطح بالای TSH ممکن است نشان‌دهنده هیپوتیروئیدیسم اولیه باشد، در حالی که سطح پایین TSH می‌تواند نشانه هایپرتیروئیدیسم یا هیپوتیروئیدیسم ثانویه (ناشی از مشکل در هیپوفیز) باشد.
ملاحظات: عواملی مانند مصرف بیوتین (ویتامین B7) می‌تواند نتایج را تحت تأثیر قرار دهد. توصیه می‌شود حداقل 72 ساعت قبل از آزمایش از مصرف بیوتین خودداری شود.

2. آزمایش T4 (تیروکسین)

توضیح: این آزمایش سطح تیروکسین (T4) را در خون اندازه‌گیری می‌کند. دو نوع آزمایش T4 وجود دارد:

o Total T4: (شامل T4 متصل و آزاد) و Free T4 (FT4، فقط شکل فعال هورمون).

اهمیتFT4: دقیق‌تر است، زیرا تحت تأثیر تغییرات پروتئین‌های متصل‌کننده (مانند آنچه در بارداری یا مصرف استروژن رخ می‌دهد) قرار نمی‌گیرد. سطح پایین FT4 می‌تواند نشانه هیپوتیروئیدیسم و سطح بالا نشانه هایپرتیروئیدیسم باشد.
کاربرد: معمولاً همراه با TSH برای تشخیص دقیق‌تر استفاده می‌شود.

3. آزمایش T3 (تری‌یودوتیرونین)

توضیح: این آزمایش سطح تری‌یودوتیرونین (T3)، هورمون فعال‌تر تیروئید، را اندازه‌گیری می‌کند. شامل Total T3 و Free T3 (FT3) است.
اهمیتT3: معمولاً در تشخیص هایپرتیروئیدیسم مفید است، به‌ویژه زمانی که FT4 طبیعی باشد اما علائم پرکاری تیروئید وجود داشته باشد. در هیپوتیروئیدیسم، T3 معمولاً آخرین هورمونی است که غیرطبیعی می‌شود.
ملاحظات: اندازه‌گیری FT3 ممکن است در برخی آزمایشگاه‌ها کمتر قابل اعتماد باشد.

4. آزمایش آنتی‌بادی‌های تیروئید

توضیح: این آزمایش‌ها آنتی‌بادی‌هایی مانند آنتی‌بادی پراکسیداز تیروئید (TPOAb)، آنتی‌بادی تیروگلوبولین (TgAb) و آنتی‌بادی گیرنده TSH (TSI) را شناسایی می‌کنند.
اهمیت: این آزمایش‌ها برای تشخیص بیماری‌های خودایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو (مرتبط با هیپوتیروئیدیسم) یا بیماری گریوز (مرتبط با هایپرتیروئیدیسم) استفاده می‌شوند.
کاربرد: در صورت وجود نتایج غیرطبیعی در آزمایش‌های TSH یا T4، این آزمایش‌ها برای شناسایی علت اختلال انجام می‌شوند.

5. سونوگرافی تیروئید

توضیح: این آزمایش تصویربرداری از امواج صوتی برای بررسی اندازه، شکل و ساختار غده تیروئید استفاده می‌کند.
اهمیت: برای شناسایی نودول‌ها، تومورها، یا تغییرات ساختاری در تیروئید مفید است. این آزمایش معمولاً در کنار آزمایش‌های خونی برای ارزیابی جامع‌تر انجام می‌شود.
زمان انجام: حدود 30 دقیقه طول می‌کشد و بدون درد است.

6. آزمایش جذب ایود رادیواکتیو (RAIU)

توضیح: این آزمایش میزان جذب ایود توسط غده تیروئید را با استفاده از مقدار کمی ماده رادیواکتیو اندازه‌گیری می‌کند.
اهمیت: برای تشخیص علل هایپرتیروئیدیسم (مانند بیماری گریوز) یا هیپوتیروئیدیسم مفید است. جذب بالا ممکن است نشان‌دهنده پرکاری و جذب پایین نشان‌دهنده کم‌کاری باشد.
ملاحظات: بیماران باید از مصرف غذاها یا داروهای حاوی ایود (مانند برخی مکمل‌ها) حداقل یک هفته قبل از آزمایش خودداری کنند. این آزمایش برای زنان باردار یا شیرده توصیه نمی‌شود.

جدول خلاصه آزمایش‌های تیروئید

نوع آزمایش	کاربرد اصلی	توضیحات	ملاحظات
TSH	اولین آزمایش برای ارزیابی عملکرد تیروئید	اندازه‌گیری هورمون محرک تیروئید	تحت تأثیر بیوتین یا داروهای خاص
T4 (Total و Free)	تشخیص هیپوتیروئیدیسم یا هایپرتیروئیدیسم	اندازه‌گیری تیروکسین	FT4 دقیق‌تر است
T3 (Total و Free)	تشخیص هایپرتیروئیدیسم	اندازه‌گیری تری‌یودوتیرونین	FT3 ممکن است کمتر قابل اعتماد باشد
آنتی‌بادی‌های تیروئید	تشخیص بیماری‌های خودایمنی	شناسایی آنتی‌بادی‌های TPOAb، TgAb، TSI	برای پیگیری بیماری لازم نیست
سونوگرافی تیروئید	شناسایی نودول‌ها یا تومورها	بررسی ساختار تیروئید	غیرتهاجمی و ایمن
جذب ایود رادیواکتیو	تشخیص علل پرکاری یا کم‌کاری	اندازه‌گیری جذب ایود	محدودیت برای زنان باردار

آخرین تحقیقات و به‌روزرسانی‌ها

تحقیقات اخیر در زمینه آزمایش‌های تیروئید بر بهبود دقت تشخیص و شخصی‌سازی درمان‌ها تمرکز دارند. برخی از یافته‌های کلیدی عبارتند از:

محدوده‌های سنی برای TSH و FT4

مطالعه‌ای که در فوریه 2025 توسط انجمن تیروئید آمریکا منتشر شد، نشان داد که محدوده‌های نرمال برای TSH و FT4 ممکن است با افزایش سن تغییر کند (منبع: American Thyroid Association, February 2025). این مطالعه، که توسط Jansen HI و همکاران انجام شد، پیشنهاد می‌کند که برای بهبود تشخیص بیماری‌های تیروئید، باید محدوده‌های مرجع خاص سنی برای این هورمون‌ها تعیین شود. این یافته می‌تواند به کاهش تشخیص‌های نادرست در افراد مسن کمک کند.

پیشرفت‌های تشخیصی

مقاله‌ای در سال 2023 در PMC بررسی جامعی از پیشرفت‌های اخیر در آزمایش‌های تیروئید ارائه داد (منبع: Advances in Thyroid Function Tests). این مطالعه بر فناوری‌های جدید مانند ایمونواسی‌ها، آزمایش‌های مولکولی و اتوماسیون آزمایشگاهی تأکید دارد که دقت و سرعت تشخیص را بهبود بخشیده‌اند. این فناوری‌ها به پزشکان امکان می‌دهند تا درمان‌های شخصی‌سازی‌شده‌تری ارائه دهند.

وضعیت تیروئید در ایران

مطالعات انجام‌شده در ایران اطلاعات ارزشمندی در مورد شیوع و ویژگی‌های اختلالات تیروئید ارائه می‌دهند:

1. شیوع اختلالات تیروئید در سالمندان

مطالعه‌ای در سال 2023 در شهر بیرجند نشان داد که شیوع هیپوتیروئیدیسم (چه آشکار و چه خفیف) در میان سالمندان ایرانی (60 سال و بالاتر) حدود 10.2% و هایپرتیروئیدیسم حدود 1.4% است (منبع: Prevalence of thyroid dysfunction among Iranian older adults). این مطالعه از روش ELISA برای اندازه‌گیری TSH، T4 و T3 استفاده کرد و نشان داد که هیپوتیروئیدیسم خفیف شایع‌تر است.

2. هیپوتیروئیدیسم مادرزادی در ایران

مطالعه‌ای در سال 2021 در استان فارس نشان داد که نرخ بروز هیپوتیروئیدیسم مادرزاد (CH) در این منطقه 1:313.66 است (منبع: Prevalence and predictive factors of congenital hypothyroidism). از 294,214 نوزاد مورد بررسی، 938 مورد CH تأیید شد که 66% آن‌ها دائمی و 34% موقت بودند. این مطالعه بر اهمیت غربالگری نوزادان برای تشخیص زودهنگام تأکید دارد.

3. افزایش سرطان تیروئید

مطالعه‌ای در سال 2025 نشان داد که نرخ استانداردسازی‌شده سنی (ASR) سرطان تیروئید در ایران از 2.1 در 100,000 نفر در سال 2014 به 3.6 در 100,000 نفر در سال 2017 افزایش یافته است (منبع: Spatial heterogeneity and temporal trends of thyroid cancer). زنان 3.6 برابر بیشتر از مردان در معرض خطر هستند. این افزایش ممکن است با بهبود روش‌های تشخیصی و عوامل محیطی مانند کمبود ید مرتبط باشد.

نتیجه‌گیری

آزمایش‌های تابعی تیروئید ابزارهای کلیدی برای تشخیص و مدیریت اختلالات تیروئید هستند. آزمایش‌های خونی مانند TSH، T4، T3 و آنتی‌بادی‌های تیروئید، همراه با تصویربرداری مانند سونوگرافی و RAIU، اطلاعات جامعی در مورد سلامت تیروئید ارائه می‌دهند. تحقیقات اخیر، مانند مطالعه 2025 در مورد محدوده‌های سنی TSH و FT4، بر اهمیت تفسیر نتایج با توجه به سن تأکید دارند. در ایران، شیوع بالای اختلالات تیروئید، به‌ویژه در سالمندان و نوزادان و افزایش موارد سرطان تیروئید، نیاز به چکاپ منظم و غربالگری را برجسته می‌کند. برای افراد با علائم مشکوک یا در گروه‌های پرخطر (مانند زنان، سالمندان و نوزادان)، مشاوره با پزشک و انجام آزمایش‌های تیروئید توصیه می‌شود.

Reference:

https://www.thyroid.org/thyroid-function-tests/