پیشرفت‌های جدید علمی؛ نور امید برای افرادی با جهش‌های ژنتیکی نادر

مقدمه

سیستیک فیبروزیس یک بیماری ژنتیکی است که ریه‌ها و سیستم گوارش را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به دلیل جهش در ژن CFTR ایجاد می‌شود. درمان‌های فعلی مانند داروهای مدولاتور CFTR برای ۹۰٪ بیماران با جهش‌های رایج مؤثر هستند، اما ۱۰٪ بیماران، به‌ویژه کسانی با جهش‌های نادر، از این درمان‌ها بهره نمی‌برند. این مسئله به‌ویژه در میان بیماران سیاه‌پوست شایع‌تر است. درمان ژنتیکی شامل تحویل یک کپی صحیح از ژن CFTR به سلول‌های ریه است و می‌تواند برای همه بیماران، حتی کسانی با جهش‌های نادر، کار کند. به نظر می‌رسد ۱۴ درمان ژنتیکی در حال توسعه هستند که می‌توانند برای همه بیماران، بدون توجه به نوع جهش، مؤثر باشند. Spirovant Sciences روی درمان SP-101 کار می‌کند که در حال حاضر در آزمایش بالینی فاز I/II است. این درمان به‌صورت استنشاقی استفاده می‌شود و ایمنی و تحمل‌پذیری آن در حال بررسی است. اگرچه هنوز چالش‌هایی وجود دارد، مانند نیاز به تزریق‌های مکرر و پاسخ ایمنی بدن، تحقیقات نشان می‌دهد که درمان ژنتیکی می‌تواند راه حلی جامع برای بیماران فیبروز سیستیک فراهم کند. تحقیقات نشان می‌دهد که درمان‌های ژنتیکی برای فیبروز سیستیک، به‌ویژه برای بیماران با جهش‌های نادر، امید جدیدی ایجاد کرده‌اند. شواهد نشان می‌دهد که درمان SP-101 از Spirovant Sciences در حال آزمایش بالینی است و ممکن است به بیماران کمک کند.

مروری بر سیستیک فیبروزیس

سیستیک فیبروزیس (CF) یک بیماری ژنتیکی و مادرزادی است که به طور عمده ریه‌ها و لوزالمعده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری به دلیل جهش‌ها در ژن CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator) رخ می‌دهد، که منجر به اختلال در حمل و نقل کلرید و آب در سلول‌ها می‌شود. این اختلال باعث تولید مخاط ضخیم و چسبناک می‌شود که می‌تواند مجاری هوایی و لوله‌های صفراوی را مسدود کند. طبق آمار، حدود ۴۰,۰۰۰ نفر در آمریکا به این بیماری مبتلا هستند.

علائم و نشانه‌های فیبروز سیستیک شامل عفونت‌های تنفسی مکرر، تنگی نفس، سرفه مداوم، ترشحات مخاطی فراوان، مشکلات هضمی (مانند اسهال چربی)، کمبود وزن، دیابت و مشکلات باروری است. این بیماری می‌تواند کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و در موارد شدید منجر به نارسایی تنفسی و مرگ شود.

درمان‌های فعلی و محدودیت‌ها

در حال حاضر، درمان‌های اصلی شامل داروهای مدولاتور CFTR (مانند ivacaftor، lumacaftor، tezacaftor و elexacaftor) هستند که برای حدود ۹۰٪ از بیماران با جهش‌های رایج مؤثر هستند. این داروها عملکرد ریوی، علائم تنفسی و کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشند. با این حال، حدود ۱۰٪ از بیماران، به‌ویژه کسانی که جهش‌های نادر یا ناشناخته دارند، از این درمان‌ها بهره نمی‌برند. این مسئله به‌ویژه در میان بیماران سیاه‌پوست شایع‌تر است، زیرا جهش‌های رایج (مانند delta F508) در این گروه کمتر دیده می‌شود و جهش‌های دیگر (مانند 3120+1G->A) رایج‌تر هستند. این نابرابری به دلیل تمرکز شرکت‌های داروسازی بر توسعه داروهایی برای جهش‌های رایج‌تر است، که بازار بزرگ‌تری دارند. این مسئله به “تبعیض جهشی” معروف شده است، که دکتر کیران موسونورو از دانشگاه پنسیلوانیا آن را توصیف کرده است.

به طور مثال، امیلی کرامر-گولینکوف، ۴۰ ساله، نمونه‌ای از بیماران با جهش نادر است. او مبتلا به فیبروز سیستیک است و با ۳۰٪ عملکرد ریوی، مشکلات کلیوی، فشار خون بالا در ریه‌ها، دیابت مرتبط با CF و وابستگی به انسولین و تعداد زیادی قرص روزانه زندگی می‌کند. او یکی از بنیان‌گذاران خیریه Emily’s Entourage است که تحقیقات درمان ژنتیکی را تأمین مالی می‌کند و سرمایه اولیه برای راه‌اندازی Spirovant Sciences را فراهم کرده است.

درمان ژنتیکی روشی نوظهور برای درمان فیبروز سیستیک است که هدف آن تحویل یک کپی صحیح از ژن CFTR به سلول‌های اپیتلیال ریه است. این روش “بی‌تفاوت به جهش” (mutation-agnostic) است، یعنی مستقل از نوع جهش خاص بیمار عمل می‌کند. در حال حاضر، ۱۴ درمان ژنتیکی تجربی در حال توسعه هستند، که شامل استفاده از وکتورهای ویروسی (مانند ویروس‌های adeno-associated virus یا AAV) و غیرویروسی (مانند لیپوزوم‌ها) می‌شوند.

چالش های درمان‌های ژنتیکی

درمان ژنتیکی با چالش‌هایی مواجه است، از جمله:

تحویل ژن: تضمین تحویل کافی ژن CFTR به تعداد کافی از سلول‌ها چالش‌برانگیز است.
پاسخ ایمنی: وکتورها، به‌ویژه وکتورهای ویروسی، ممکن است پاسخ ایمنی ایجاد کنند.
نیاز به تکرار: به دلیل تجدید سلول‌های اپیتلیال ریه، ممکن است نیاز به تزریق‌های مکرر باشد، که می‌تواند پاسخ ایمنی را تشدید کند.

چشم‌انداز

با وجود این چالش‌ها، درمان ژنتیکی امید جدیدی برای بیماران فیبروز سیستیک، به‌ویژه آنهایی که جهش‌های نادر دارند، فراهم می‌کند. فناوری‌های نوظهور مانند CRISPR-Cas9 نیز ممکن است در آینده به عنوان راه حل‌های جایگزین پیشنهاد شوند. اگرچه هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد، پیشرفت‌های اخیر نشان‌دهنده پتانسیل بزرگ آن است. امیلی کرامر-گولینکوف، با وجود وخیم شدن وضعیتش، خوش‌بین است و از وعده درمان ژنتیکی هیجان‌زده است، هرچند احتمالاً سال‌ها طول خواهد کشید تا به طور گسترده در دسترس قرار گیرد.

نتیجه‌گیری

در حالی که درمان‌های فعلی زندگی بسیاری از بیماران فیبروز سیستیک را بهبود بخشیده است، هنوز نیاز به راه حل‌های جامع‌تر برای کسانی که جهش‌های نادر دارند وجود دارد. درمان ژنی، با قابلیت “بی‌تفاوت بودن به جهش”، پتانسیل دارد تا راه حلی شامل‌کننده برای همه بیماران فراهم کند. پیشرفت‌های اخیر، مانند SP-101 از Spirovant Sciences، نشان‌دهنده پیشرفت‌های قابل توجه در این زمینه هستند.

reference:

بنیاد فیبروز سیستیک اطلاعات درمان ژنی

مقاله اصلی در مورد درمان ژنی فیبروز سیستیک

جزئیات آزمایش بالینی Spirovant Sciences