مقدمه
پروتئین واکنش‌پذیر C یا CRP یکی از مهم‌ترین نشانه‌های التهاب در بدن است. این پروتئین توسط کبد ساخته می‌شود و وقتی التهابی در بدن هست، سطح آن در خون افزایش پیدا می‌کند. تحقیقات جدید نشان می‌دهد CRP نه تنها التهاب را نشان می‌دهد، بلکه می‌تواند خطر بیماری‌های مزمن مثل مشکلات قلبی، دیابت، بیماری‌های مغزی و حتی سرطان را پیش‌بینی کند.
ساختار و کارکرد CRP
CRP یک پروتئین پنج‌تایی است که کبد آن را در پاسخ به سیگنال‌های التهابی مثل اینترلوکین-۶ می‌سازد. وقتی التهاب شروع می‌شود، سطح CRP در ۶-۸ ساعت بالا می‌رود. انواع مختلف CRP وجود دارد:
- شکل اصلی (pCRP): پایدار و ضدالتهابی.
- شکل فعال‌شده (pCRP): سیستم ایمنی را بیدار می‌کند.
- شکل تک‌تایی (mCRP): التهاب را بیشتر می‌کند و در سلول‌های خونی نقش دارد.
CRP به مواد روی سلول‌های آسیب‌دیده می‌چسبد و کمک می‌کند سیستم ایمنی پاتوژن‌ها یا سلول‌های مرده را پاک کند. تحقیقات جدید می‌گوید CRP با پروتئین‌های بدشکل در بیماری‌هایی مثل آلزایمر ارتباط دارد و التهاب را بدتر می‌کند.
چگونگی انجام آزمایش CRP
آزمایش CRP آسان است: از ورید خون می‌گیرند (معمولاً از آرنج). قبلش نیازی به ناشتا بودن نیست، مگر اینکه با آزمایش کلسترول همراه باشد. بهتر است ورزش سنگین نکنید چون می‌تواند سطح را موقتاً بالا ببرد. انواع آزمایش:
- آزمایش استاندارد: برای التهاب شدید
- hs-CRP: حساس‌تر برای چک کردن خطر قلبی.
بیانیه انجمن قلب آمریکا در ۲۰۲۵ پیشنهاد می‌کند hs-CRP را برای پیشگیری از بیماری قلبی چک کنید، به خصوص اگر بالای ۲ mg/L باشد. خطر آزمایش خیلی کم است: فقط ممکن است جای سوزن درد کند یا کبود شود.
علت تجویز آزمایش CRP
- اختلالات خود ایمنی مثل آرتریت روماتوئید
- عفونت های قارچی
- عفونت استخوان
- بیماری های التهابی روده
- بیماری های التهابی لگن
- عفونت های باکتریایی
سطوح CRP و معنای آن‌ها
سطوح CRP در واحد mg/L اندازه‌گیری می‌شود:
- کمتر از ۱: خطر کم برای بیماری قلبی.
- ۱-۳ : خطر متوسط.
- بالای ۳ : خطر بالا (تا ۳۷% بیشتر خطر بیماری قلبی).
- بالای ۱۰ : ممکن است عفونت شدید باشد؛ بهتر است بعد از دو هفته دوباره آزمایش بگیرید.
برای hs-CRP، کمتر از ۲ خوب است و بالای آن پرخطر. سطوح می‌تواند نوسان کند، پس میانگین دو آزمایش بهتر است. چیزهایی مثل سیگار، چاقی یا عفونت سطح را بالا می‌برند، در حالی که رژیم سالم آن را پایین می‌آورد.
| سطح (mg/l) CRP | معنای ساده | مثال |
| کمتر از 1 | خطر کم | بدن سالم بدون التهاب |
| 1-3 | خطر متوسط | ممکن است کمی التهاب باشد، مثل سیگار کشیدن |
| بالای 3 | خطر بالا | خطر بیشتر بیماری قلبی یا عفونت |
| بالای 10 | التهاب شدید | عفونت یا آسیب جدی |
بیماری‌های مرتبط با CRP
CRP با مشکلات زیادی ارتباط دارد:
- عفونت‌ها: مثل عفونت باکتریایی یا پنومونی؛ سطح بالای ۵۰ اغلب عفونت باکتریایی است.
- بیماری‌های خودایمنی: مثل آرتریت روماتوئید یا لوپوس، که سطح بالا نشان‌دهنده بازگشت بیماری است.
- بیماری‌های قلبی: hs-CRP خطر حمله قلبی را پیش‌بینی می‌کند. مطالعه نشان داد با داروهای استاتین، خطر ۴۷ درصد کم می‌شود اگر سطح بالای ۲ mg/L باشد. hs-CRP برای چک کردن خطر باقی‌مانده بعد از درمان مفید است.
- دیابت: در ایرانی‌ها، hs-CRP با مشکلات چشمی دیابت افزایش پیدا می‌کند (از ۲.۷۱ mg/L در موارد خفیف تا ۱۰.۶ mg/L در شدید). هر ۱ mg/L افزایش، خطر را ۱.۴ برابر می‌کند.
- بیماری‌های مغزی: CRP با پلاک‌های آلزایمر ارتباط دارد و التهاب را بیشتر می‌کند. در پارکینسون و آسیب مغزی هم نقش دارد.
- سرطان و دیگر مشکلات: با بیماری‌های روده، سرطان و حتی افسردگی مرتبط است. در آسیب مغزی (TBI) که در ایران ۱۴۴ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر است، CRP برای چک التهاب استفاده می‌شود.
کاربردها در تشخیص و درمان
- تشخیص: برای چک عفونت، خطر قلبی باقی‌مانده یا نظارت بر آسیب مغزی. در ایران، می‌توان در برنامه‌های غربالگری دیابت و آسیب مغزی استفاده کرد.
- درمان: رژیم کم‌کربوهیدرات سطح را کم می‌کند. داروها مثل استاتین‌ها، کولشی‌سین (۰.۵ میلی‌گرم روزانه برای بیماری قلبی پایدار) یا داروهای ضدالتهابی کمک می‌کنند. سبک زندگی: ورزش، خواب خوب، رژیم ضدالتهابی و کنترل استرس. CRP علت بیماری نیست، اما پیش‌بینی‌کننده خوبی است.
نتیجه‌گیری
CRP ابزار خوبی برای درک التهاب و جلوگیری از بیماری‌هاست.
Reference:
Mayo Clinic: C-reactive protein test (Jan 23, 2025)
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/c-reactive-protein-test/about/pac-20385228
Frontiers: C-reactive protein: the nexus between inflammation and misfolded proteins (2025)
https://www.frontiersin.org/journals/immunology/articles/10.3389/fimmu.2025.1612703/full
JACC: C-Reactive Protein as a Potential Signpost to Trained Immunity (Jul 28, 2025).
https://www.jacc.org/doi/10.1016/j.jacbts.2025.101319
Nature: High-sensitivity C-reactive protein and 6-month all-cause mortality (Sep 25, 2025)
https://www.nature.com/articles/s41598-025-18265-7
Grand View Research: C-Reactive Protein Testing Market Report, 2033
https://www.grandviewresearch.com/industry-analysis/global-c-reactive-protein-testing-market
Journal AIM: High-Sensitivity C-Reactive Protein and Diabetic Retinopathy in Iranian Patients.
https://journalaim.com/Article/aim-34506
BioMed Central: Concordant and discordant roles of remnant cholesterol and hs-CRP (Jun 10, 2025).
https://lipidworld.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12944-025-02627-1
StatPearls: C-Reactive Protein: Clinical Relevance and Interpretation