سرطان پروستات

مقدمه

سرطان پروستات یکی از بیماری‌های شایع در میان مردان است که معمولاً در میان‌سالی یا دوران پیری رخ می‌دهد. این بیماری ناشی از تکثیر غیرطبیعی و کنترل‌نشده برخی از سلول‌های پروستات است که به شکل‌گیری تومور منجر می‌شود. پروستات، غده‌ای واقع در اطراف مجرای ادرار مردان است که نقش مهمی در تولید مایعی حامل اسپرم به نام منی دارد. در مراحل اولیه سرطان پروستات، معمولاً درد یا علائم خاصی دیده نمی‌شود و بسیاری از افراد مبتلا بدون نشانه‌های قابل توجه باقی می‌مانند. طبق گزارش‌ها، در سال 2022 حدود 1.47 میلیون مورد جدید در جهان گزارش شده، و پیش بینی شده است در ایران، تعداد موارد از 5,800 در سال 2020 به حدود 8,500 در پایان سال 2025 افزایش خواهد یافت. این افزایش به دلیل پیری جمعیت و بهبود روش‌های تشخیص است.

علائم

مراحل اولیه

اغلب بدون علامت است، به همین دلیل غربالگری مهم است.
ممکن است مشکلات ادراری مانند جریان ضعیف ادرار یا نیاز مکرر به ادرار (به‌ویژه در شب) دیده شود.

مراحل پیشرفته

خون در ادرار یا مایع منی
درد در کمر، لگن یا ران‌ها
ناتوانی جنسی
کاهش وزن بدون دلیل
خستگی یا ضعف

توجه: این علائم ممکن است به دلیل بیماری‌های غیرسرطانی مانند بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات نیز باشند، بنابراین معاینه پزشکی ضروری است.

انواع سرطان پروستات

انواع سرطان پروستات بر اساس نوع سلول‌ها و نحوه رشد آنها دسته‌بندی می‌شوند. این انواع شامل موارد زیر هستند:

سارکوم پروستات
آدنوکارسینوم آسینار
آدنوکارسینوم داکتال
سرطان سلول کوچک
سرطان سلول سنگفرشی
سرطان سلول‌های ترانزیشنال یا انتقالی

سرطان پروستات و عوامل موثر در ابتلا

عوامل خطر مرتبط با سرطان پروستات، به‌طور کلی به دو دسته ارثی و اکتسابی تقسیم می‌شوند که آگاهی از آن‌ها می‌تواند در کاهش احتمال ابتلا به این بیماری مؤثر باشد. برخی از مهم‌ترین عوامل عبارتند از:

افزایش سن: با بالا رفتن سن، احتمال ابتلا به سرطان پروستات نیز بیشتر می‌شود. این بیماری در موارد ارثی عمدتاً در سنین میانسالی خود را نشان می‌دهد.
نوع نژاد: براساس تحقیقات، مردان سیاه‌پوست بیش از سایر نژادها در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات قرار دارند. دلیل این موضوع هنوز مشخص نشده است.
سابقه خانوادگی: سرطان پروستات ارثی می‌تواند از سابقه فامیلی یا خانوادگی ناشی شود. همچنین، وجود سرطان پستان ارثی در خانواده، خطر ابتلا به سرطان پروستات در مردان را افزایش می‌دهد.
چاقی و اضافه وزن: چاقی یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش دهد. اگر چاقی عامل اصلی این بیماری باشد، شدت آن بالاتر خواهد بود و درمان نیز دشوارتر صورت می‌گیرد.
عدم تعادل هورمونی: افزایش سطح هورمون‌های مردانه، به ویژه تستوسترون، ممکن است باعث رشد سلول‌های پروستات شده و خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
رژیم غذایی نامناسب: مصرف بیش از حد مواد غذایی پرچرب و پرکالری همراه با کمبود میوه‌ها و سبزیجات در رژیم غذایی، نقش مهمی در بروز این بیماری دارد.
التهاب مزمن پروستات: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که التهاب طولانی‌مدت در غده پروستات می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد سرطان باشد.
بیماری‌های مقاربتی: افراد مبتلا به سوزاک احتمال بیشتری برای مواجهه با سرطان پروستات دارند.
مصرف داروهای خاص: مصرف روزانه برخی داروهای ضدالتهاب، طبق تحقیقات انجام‌شده، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
تغییرات ژنتیکی: پژوهشگران موفق به شناسایی نواحی خاصی در کروموزوم‌ها شده‌اند که با ابتلا به سرطان پروستات ارتباط دارند. مطالعات نشان می‌دهند مردانی که تغییراتی در ژنوم این نواحی یا ژن‌هایی مانند BRCA-1 و BRCA-2 دارند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. میزان خطر نیز متناسب با تعداد این تغییرات ژنتیکی افزایش پیدا می‌کند.

ژنتیک و عوامل خطر

عوامل ژنتیکی

سابقه خانوادگی: اگر یکی از خویشاوندان نزدیک (پدر، برادر) سرطان پروستات داشته باشد، خطر دو برابر می‌شود. اگر چند نفر مبتلا باشند، این خطر تا چهار برابر افزایش می‌یابد.
جهش‌های ژنی: حدود 5-10٪ موارد سرطان پروستات ارثی هستند. ژن‌های کلیدی شامل:
- BRCA1 و BRCA2: با سرطان پروستات تهاجمی مرتبط هستند.
- HOXB13: خطر ابتلا در سنین پایین را افزایش می‌دهد.
- ATM و CHEK2: در تعمیر DNA نقش دارند و جهش آن‌ها خطر را بالا می‌برد.
- ژن‌های سندرم لینچ (مانند MSH2): خطر سرطان پروستات و سایر سرطان‌ها را افزایش می‌دهند .

آیا سرطان پروستات ارثی است؟

طبق بررسی های انجام شده حدود 15 درصد از سرطان ها ارثی است. اگر یکی از افراد خانواده یا بستگان به سرطان سینه، تخمدان یا پروستات مبتلا باشد، احتمال افزایش ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می دهد.

تشخیص

غربالگری

آزمایش PSA: سطح آنتی‌ژن خاص پروستات را در خون اندازه‌گیری می‌کند. سطح بالای PSA ممکن است نشانه سرطان باشد، اما شرایط دیگر نیز می‌توانند آن را افزایش دهند.
معاینه دیجیتال رکتال (DRE): پزشک پروستات را از طریق رکتوم لمس می‌کند تا ناهنجاری‌ها را بررسی کند.

آزمایش‌های تشخیصی

بیوپسی: نمونه‌برداری از بافت پروستات برای بررسی سلول‌های سرطانی.
تصویربرداری: MRI، سی‌تی اسکن یا اسکن استخوان برای بررسی گسترش سرطان
امتیاز گلیسون: برای ارزیابی تهاجمی بودن سرطان استفاده می‌شود.
مرحله‌بندی: مشخص می‌کند سرطان تا کجا گسترش یافته است (محلی، منطقه‌ای یا دوردست).

آمار تشخیص

مرحله در زمان تشخیص	درصد موارد	نرخ بقای 5 ساله
محلی (محدود به پروستات)	69.1 درصد	100 درصد
منطقه‌ای (گسترش به نزدیکی)	14 درصد	100 درصد
دوردست (متاستاتیک)	8 درصد	37.9 درصد
ناشناخته	9 درصد	93.7 درصد

مشاوره ژنتیک

چه کسانی به مشاوره ژنتیک نیاز دارند؟

مردان با سابقه خانوادگی سرطان پروستات یا سرطان‌های مرتبط (پستان، تخمدان، روده).
بیماران با سرطان پروستات متاستاتیک یا پرخطر.
افرادی که آزمایش تومور آن‌ها جهش‌های ارثی را نشان داده است

آزمایش‌های ژنتیکی

آزمایش ژرم‌لاین: جهش‌های ارثی (مانند BRCA1/2) را بررسی می‌کند و برای ارزیابی خطر و اطلاع‌رسانی به خانواده مفید است.
آزمایش سوماتیک: ژن‌های تومور را بررسی می‌کند تا درمان‌های دقیق (مانند مهارکننده‌های PARP) را هدایت کند. تست‌هایی مانند Oncotype DX و Prolaris تهاجمی بودن سرطان را پیش‌بینی می‌کنند.

پیشگیری

سبک زندگی

رژیم غذایی: مصرف میوه‌ها، سبزیجات و کاهش چربی‌های حیوانی. غذاهایی مانند گوجه‌فرنگی، بروکلی و سویا ممکن است خطر را کاهش دهند.
ورزش: فعالیت بدنی منظم خطر سرطان پیشرفته را کاهش می‌دهد.
وزن: چاقی با سرطان تهاجمی مرتبط است.
سیگار: ترک سیگار خطر را کاهش می‌دهد .

داروها

داروهایی مانند فیناسترید یا دوتاسترید برای افراد پرخطر ممکن است توصیه شود، اما عوارض جانبی دارند و باید با پزشک مشورت شود.

درمان

درمان به مرحله بیماری، سلامت عمومی و ترجیحات بیمار بستگی دارد:

نظارت فعال: برای سرطان‌های کم‌خطر، شامل نظارت منظم بدون درمان فوری.
جراحی (پروستاتکتومی رادیکال): برداشتن کامل پروستات.
پرتودرمانی: شامل پرتودرمانی خارجی یا براکی‌تراپی (داخلی).
هورمون‌درمانی: کاهش هورمون‌های مردانه برای کند کردن رشد سرطان.
شیمی‌درمانی: برای سرطان پیشرفته.
درمان‌های هدفمند: مانند مهارکننده‌های PARP برای جهش‌های خاص.
ایمونوتراپی: برای برخی موارد پیشرفته.

عوارض جانبی

جراحی: ممکن است باعث بی‌اختیاری ادرار یا ناتوانی جنسی شود.
پرتودرمانی: خستگی، مشکلات ادراری یا روده‌ای.
هورمون‌درمانی: گرگرفتگی، کاهش میل جنسی، پوکی استخوان.

سوالات متداول درباره سرطان پروستات ارثی

آیا سرطان پروستات ارثی قابل درمان است؟ سرطان پروستات ارثی نیز مانند سایر بیماری‌ها با تشخیص به‌موقع قابل کنترل و پیشگیری است. جلوگیری از پیشرفت بیماری در مراحل اولیه، می‌تواند خطر مرگ یا شدت یافتن آن را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد.
هزینه آزمایش اولیه برای بررسی ابتلا به سرطان پروستات چقدر است؟ آزمایش ژنتیکی اولیه، که به بررسی میزان PSA می‌پردازد، هزینه بالایی ندارد و معمولاً مقرون به صرفه است. همچنین در بسیاری از موارد، بیمه می‌تواند بخشی از هزینه‌های این آزمایش را پوشش دهد.
با ابتلا به سرطان پروستات ارثی، آیا امکان فرزندآوری وجود دارد؟ جوانانی که زیر 40 سالگی به سرطان پروستات مبتلا می‌شوند، باید تحت نظر پزشک باشند. با مشاوره و مراقبت‌های پزشکی مناسب، می‌توان راهکارهایی برای حفظ باروری دریافت کرد.
آیا داشتن پدر مبتلا به سرطان پروستات خطر ابتلای من را افزایش می‌دهد؟ اگر پدر شما قبل از 60 سالگی به سرطان پروستات مبتلا شده است، احتمال ابتلای شما بیشتر خواهد بود. همچنین وجود بستگان دیگری که به این بیماری دچار شده‌اند، می‌تواند ریسک شما را بالا ببرد. علاوه بر این، اگر در خانواده شما مادر، خواهر یا دیگر بستگان زن به سرطان تخمدان یا پستان مبتلا باشند، خطر ابتلا به سرطان پروستات نیز ممکن است افزایش پیدا کند. در چنین شرایطی، انجام مشاوره‌های ژنتیکی و پزشکی توصیه می‌شود.
چگونه می‌توان از سرطان پروستات ارثی پیشگیری کرد؟ اگر سرطان پروستات منشاء ارثی نداشته باشد، عوامل محیطی و اکتسابی ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشند. اگر سابقه این بیماری در خانواده شما وجود دارد، بهتر است هر چه سریع‌تر مشاوره‌های ژنتیکی انجام دهید. شناسایی زودهنگام از اهمیت بالایی برخوردار است. برای پیشگیری از انواع اکتسابی این بیماری، پیشنهاداتی مانند داشتن خواب کافی و منظم، رژیم غذایی سالم، پرهیز از دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی، انجام ورزش مرتب، و کنترل وزن می‌تواند مفید باشد.
آیا جهش‌های BRCA1 یا BRCA2 خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می‌دهند؟ وجود جهش ژنتیکی در ژن‌های BRCA1 یا BRCA2 به‌طور قابل‌توجهی خطر بروز سرطان پروستات ارثی را در مردان بالا می‌برد. مردانی که چنین جهشی دارند، احتمال ابتلای بیشتری خواهند داشت؛ هرچند زمان دقیق ظهور بیماری مشخص نیست. علاوه بر سرطان پروستات، این جهش‌ها ممکن است ریسک سایر بیماری‌های سرطانی را نیز افزایش دهند.

نتیجه‌گیری

سرطان پروستات یک بیماری پیچیده اما قابل مدیریت است. با غربالگری منظم، آزمایش‌های ژنتیکی و درمان‌های پیشرفته، بیماران می‌توانند شانس بهبودی بالایی داشته باشند. سبک زندگی سالم و آگاهی از عوامل خطر می‌تواند به پیشگیری کمک کند.

Reference:

www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/genetics/genetic-testing-fact-sheet

توضیح: مروری جامع بر ژنتیک سرطان پروستات، آزمایش‌های ژنتیکی، و مدیریت بالینی.

www.cancer.org/cancer/prostate-cancer/causes-risks-prevention/genetic-testing.html

توضیح: اطلاعات در مورد آزمایش‌های ژنتیکی و مشاوره ژنتیک برای ارزیابی خطر سرطان پروستات.

www.pcf.org/patient-resources/family-cancer-risk/genetic-testing-prostate-cancer/

توضیح: توضیحات در مورد آزمایش‌های ژنتیکی و تأثیر آن‌ها بر درمان و پیشگیری.

www.mayoclinic.org/diseases-conditions/prostate-cancer/diagnosis-treatment/drc-20353093

توضیح: اطلاعات جامع در مورد تشخیص، درمان، و پیشرفت‌های اخیر در سرطان پروستات.

www.fredhutch.org/en/diseases/prostate-cancer/genetics-clinic.html

توضیح: اطلاعات در مورد مشاوره ژنتیک و آزمایش‌های ژنتیکی برای سرطان پروستات.

www.nature.com/articles/s41391-023-00667-8