راهنمای آزمایش‌های کبدی

آزمایش‌های کبدی (Liver Function Tests یا LFTs) مجموعه‌ای از آزمایش‌های خونی هستند که برای ارزیابی سلامت و عملکرد کبد استفاده می‌شوند. این آزمایش‌ها اطلاعاتی درباره آنزیم‌ها، پروتئین‌ها و سایر مواد تولیدشده توسط کبد ارائه می‌دهند و می‌توانند به تشخیص بیماری‌های کبدی، نظارت بر درمان و شناسایی عوارض دارویی کمک کنند.

آزمایش‌های کبدی چیستند؟

کبد یکی از مهم‌ترین اندام‌های بدن است که وظایف متعددی از جمله سم‌زدایی، تولید پروتئین‌ها و آنزیم‌های گوارشی، تنظیم متابولیسم و ذخیره گلوکز را بر عهده دارد. آزمایش‌های کبدی شامل اندازه‌گیری مواد زیر در خون هستند:

• آلانین آمینوترانسفراز [1](ALT): آنزیمی که عمدتاً در کبد یافت می‌شود و در متابولیسم پروتئین نقش دارد.
• آسپارتات آمینوترانسفراز [2](AST): آنزیمی که در کبد، قلب، عضلات و سایر بافت‌ها وجود دارد.
• آلکالین فسفاتاز [3](ALP): آنزیمی در کبد، استخوان‌ها و مجاری صفراوی.
• گاما-گلوتامیل ترانسفراز [4](GGT): آنزیمی که در کبد و مجاری صفراوی یافت می‌شود و به‌ویژه در تشخیص آسیب ناشی از الکل حساس است.
• بیلی‌روبین: محصول زائد تجزیه گلبول‌های قرمز خون که توسط کبد پردازش می‌شود.
• آلبومین: پروتئینی که توسط کبد تولید می‌شود و برای حفظ فشار اسمزی خون ضروری است.
• پروتئین کل: شامل آلبومین و گلوبولین‌ها، که نشان‌دهنده عملکرد کلی کبد و سیستم ایمنی است.
• زمان پروترومبین [5](PT) یا نسبت بین‌المللی نرمال‌شده [6](INR): نشان‌دهنده توانایی کبد در تولید عوامل انعقادی.

این آزمایش‌ها معمولاً به‌صورت یک پانل انجام می‌شوند و نتایج آن‌ها در کنار هم تفسیر می‌شوند تا تصویر کاملی از سلامت کبد ارائه دهند.

محدوده‌های طبیعی

محدوده‌های طبیعی ممکن است بین آزمایشگاه‌ها متفاوت باشد، اما مقادیر استاندارد به شرح زیر است:

آماده‌سازی برای آزمایش‌های کبدی

• ناشتا بودن: اکثر آزمایش‌های کبدی نیازی به ناشتا بودن ندارند. با این حال، برای برخی آزمایش‌ها مانند بیلی‌روبین یا GGT، ممکن است پزشک توصیه کند 8 تا 12 ساعت ناشتا باشید (فقط آب مجاز است). همیشه دستورالعمل‌های پزشک خود را دنبال کنید.
• داروها و مکمل‌ها: برخی داروها و مکمل‌ها می‌توانند نتایج آزمایش را تحت تأثیر قرار دهند. پزشک خود را از تمام داروها، مکمل‌ها و حتی داروهای بدون نسخه مطلع کنید.
• اجتناب از الکل: الکل می‌تواند سطح آنزیم‌های کبدی، به‌ویژه GGT را افزایش دهد. توصیه می‌شود حداقل 24 ساعت قبل از آزمایش از مصرف الکل خودداری کنید.
• فعالیت بدنی: ورزش شدید ممکن است سطح AST را افزایش دهد، بنابراین بهتر است 24 ساعت قبل از آزمایش از فعالیت‌های سنگین اجتناب کنید.

تفسیر نتایج آزمایش‌های کبدی

تفسیر نتایج آزمایش‌های کبدی نیازمند بررسی الگوهای غیرطبیعی و در نظر گرفتن تاریخچه پزشکی، علائم و سایر آزمایش‌ها است. نتایج غیرطبیعی لزوماً به معنای بیماری کبدی نیستند و ممکن است به دلایل دیگری مانند بیماری‌های غیرکبدی یا عوامل موقتی ایجاد شوند.

الگوهای اصلی غیرطبیعی

1. الگوی هپاتوسلولار:
   • ویژگی‌ها: افزایش قابل‌توجه ALT و AST، معمولاً با ALT بالاتر از AST.
   • علل احتمالی: هپاتیت ویروسی (A، B، C)، هپاتیت خودایمنی، آسیب کبدی ناشی از دارو، بیماری کبد چرب غیرالکلی، هموکروماتوز، بیماری ویلسون.
2. الگوی کلستاتیک:
   • ویژگی‌ها: افزایش ALP وGGT، اغلب همراه با بیلی‌روبین بالا.
   • علل احتمالی: انسداد مجاری صفراوی (مانند سنگ صفرا یا تومور)، کلانژیت صفراوی اولیه، کلانژیت اسکلروزان اولیه.
3. الگوی مختلط:
   • ویژگی‌ها: افزایش همزمان آنزیم‌های هپاتوسلولار و کلستاتیک.
   • علل احتمالی: هپاتیت حاد، آسیب کبدی ناشی از دارو، یا بیماری‌های نفوذی مانند سارکوئیدوز.
4. هیپربیلی‌روبینمی ایزوله:
   • بیلی‌روبین غیرکونژوگه: ممکن است به دلیل سندرم ژیلبر یا همولیز باشد.
   • بیلی‌روبین کونژوگه: ممکن است به دلیل سندرم دوبین-جانسون یا روتور باشد.

نسبت  AST/ALT:  

• نسبت >2: نشان‌دهنده بیماری کبدی الکلی، به‌ویژه اگر GGT نیز بالا باشد.
• نسبت <1: شایع در هپاتیت ویروسی.
• نسبت حدود 1: طبیعی در افراد سالم.

کاهش عملکرد سنتزی کبد

• آلبومین پایین: نشان‌دهنده کاهش توانایی کبد در تولید پروتئین، که در بیماری‌های پیشرفته کبدی مانند سیروز دیده می‌شود.
• PT/INR  طولانی: نشان‌دهنده کاهش تولید عوامل انعقادی، که در بیماری‌های شدید کبدی رخ می‌دهد.

کاربرد آزمایش‌های کبدی در بیماری‌های مختلف

آزمایش‌های کبدی در تشخیص، نظارت و مدیریت بیماری‌های مختلف کبدی نقش دارند:

1. هپاتیت ویروسی:
   • کاربرد: تشخیص فعالیت بیماری و پاسخ به درمان در هپاتیت B و C.
   • الگو: افزایش ALT و AST، به‌ویژه ALT بالاتر در هپاتیت ویروسی.
   • آزمایش‌های تکمیلی: سرولوژی هپاتیت (HBsAg، anti-HCV)، آزمایش RNA ویروس.
2. بیماری کبد الکلی:
   • کاربرد: ارزیابی شدت بیماری و نظارت بر پرهیز از الکل.
   • الگو: نسبت AST/ALT >2، GGT  بالا، آلبومین پایین و PT طولانی در موارد پیشرفته.
   • آزمایش‌های تکمیلی: تصویربرداری یا بیوپسی کبد.
3. بیماری کبد چرب غیرالکلی:
   • کاربرد: تشخیص و مرحله‌بندی بیماری.
   • الگو: افزایش خفیف ALT، نسبت AST/ALT حدود 1.
   • آزمایش‌های تکمیلی: تصویربرداری (مانند سونوگرافی)، آزمایش‌های غیرتهاجمی فیبروز (مانند FibroScan).
4. آسیب کبدی ناشی از دارو:
   • کاربرد: شناسایی سمیت کبدی ناشی از داروها.
   • الگو: ممکن است هپاتوسلولار، کلستاتیک یا مختلط باشد.
   • آزمایش‌های تکمیلی: بررسی تاریخچه دارویی و نظارت بر  LFTها.
5. بیماری‌های خودایمنی کبدی:
   • هپاتیت خودایمنی: افزایش ALT و AST، آنتی‌بادی‌های مثبت ([7]ANA، [8]SMA).
   • کلانژیت صفراوی اولیه: افزایش  ALP، آنتی‌بادی‌های ضدمیتوکندری مثبت.
   • کلانژیت اسکلروزان اولیه: افزایش  ALP، ارتباط با بیماری التهابی روده.

نتیجه‌گیری

آزمایش‌های کبدی ابزارهای حیاتی برای ارزیابی سلامت کبد هستند. درک الگوهای غیرطبیعی و تفسیر آن‌ها در کنار تاریخچه بالینی بیمار برای تشخیص دقیق و مدیریت بیماری‌های کبدی ضروری است. اگر نتایج آزمایش شما غیرطبیعی است، با پزشک خود مشورت کنید تا معنای آن‌ها را در زمینه شرایط خاص شما درک کنید. برای اطلاعات بیشتر، به منابع معتبر مانند کلینیک مایو یا انجمن گوارش آمریکا مراجعه کنید.

[1] Alanine Transaminase (ALT)

[2] Aspartate Transaminase (AST)

[3] Alkaline Phosphatase (ALP)

[4] Gamma Glutamyltransferase (GGT)

[5] Prothrombin Time (PT)

[6] International Normalised Ratio (INR)

[7] Antinuclear Antibody (ANA)

[8] Smooth muscle antibody (SMA)

Reference:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27995906/

https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/17662-liver-function-tests

https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/liver-function-tests/about/pac-20394595

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482489/

https://medlineplus.gov/lab-tests/liver-function-tests/

https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/common-liver-tests