چای یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌ها در جهان است و در فرهنگ ایرانی، جایگاه ویژه‌ای دارد. ما ایرانی‌ها به طور متوسط روزانه چندین فنجان چای مصرف می‌کنیم و این نوشیدنی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره، مهمانی‌ها و حتی مراسم‌های سنتی ماست. با این حال، با رواج چای کیسه‌ای به دلیل راحتی و سرعت تهیه، نگرانی‌هایی در مورد سلامت آن مطرح شده است. با توجه به مصرف بالای چای در کشور ما، در این مقاله، به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
چای در فرهنگ ایرانی و رواج چای کیسه‌ای
در ایران، چای نه تنها یک نوشیدنی، بلکه نمادی از مهمان‌نوازی و آرامش است. طبق آمار به‌روز، سرانه مصرف چای در ایران حدود ۱.۵ کیلوگرم در سال است که بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۰.۵ کیلوگرم) قرار دارد. با زندگی شهری پرسرعت، چای کیسه‌ای محبوب شده و برندهای گوناگونی مانند گلستان، احمد و لیپتون در بازار ایران رواج دارند. اما تحقیقات نشان می‌دهد که کیسه‌های چای، اغلب از مواد پلاستیکی مانند نایلون، پلی‌پروپیلن یا پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) ساخته می‌شوند که در دمای بالا (مانند آب جوش) ذرات مضر آزاد می‌کنند. این مسئله در کشور ما، جایی که چای معمولاً داغ سرو می‌شود، اهمیت بیشتری دارد. سازمان غذا و داروی ایران در سال ۱۴۰۴ هشدارهایی در مورد نظارت بر واردات این محصولات صادر کرده است.
خطرات اصلی مصرف چای کیسه‌ای
تحقیقات جهانی و ایرانی چندین خطر عمده را شناسایی کرده‌اند. این خطرات عمدتاً به دلیل مواد سازنده کیسه، فرآیند تولید چای و افزودنی‌ها است. در ادامه به تفصیل بررسی می‌کنیم:
۱. آزادسازی میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها
یکی از جدی‌ترین نگرانی‌ها، آزادسازی میلیاردها ذره میکروپلاستیک (اندازه کمتر از ۵ میلی‌متر) و نانوپلاستیک (کمتر از ۱ میکرومتر) در هر فنجان چای است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ نشان داده است که یک کیسه چای می‌تواند تا ۱۶ میلیارد ذره پلاستیکی آزاد کند. اما تحقیقات جدیدتر در سال ۲۰۲۵ از دانشگاه اتونوم بارسلونا تأیید کرده است که کیسه‌های پلی‌پروپیلنی بیشترین آلودگی را دارند و حدود ۱.۲ میلیارد ذره در هر میلی‌لیتر آب آزاد می‌کنند، در حالی که کیسه‌های نایلونی حدود ۸.۱۸ میلیون ذره در میلی‌لیتر رها می‌کنند. این ذرات می‌توانند وارد سیستم گوارشی شوند و باعث التهاب، اختلال در میکروبیوم روده و حتی نفوذ به جریان خون شوند. در کشور ما که چای روزانه مصرف می‌شود، این خطر فزاینده است. مطالعات روی حیوانات نیز نشان داده است که این ذرات می‌توانند به کبد، کلیه و سیستم ایمنی آسیب بزنند و در انسان ممکن است با بیماری‌های مزمن مانند سرطان مرتبط باشند. ذرات نانوپلاستیک حتی می‌توانند وارد هسته سلول‌ها شوند و DNA را تحت تأثیر قرار دهند.
۲. مواد شیمیایی سمی و اختلال‌کننده هورمون‌ها
کیسه‌های چای اغلب حاوی فتالات‌ها (مانند DEHP) هستند که مواد شیمیایی صنعتی برای انعطاف‌پذیری پلاستیک استفاده می‌شوند. این مواد می‌توانند هورمون‌ها را مختل کنند و منجر به مشکلات باروری، اختلالات غدد درون‌ریز و افزایش خطر سرطان شوند. مطالعه‌ای اخیر چاپ شده در سال ۲۰۲۵ گزارش کرده است که مصرف منظم چای کیسه‌ای می‌تواند افراد را به میلیاردها ذره پلاستیکی در هر وعده آلوده کند. در ایران، تحقیقات محلی تأکید کرده است که چای‌های کیسه‌ای غیرارگانیک حاوی باقی‌مانده آفت‌کش‌ها و فلزات سنگین مانند آرسنیک، سرب و فلوراید هستند که می‌توانند باعث مسمومیت مزمن شوند. برای مثال، فلوراید اضافی می‌تواند به استخوان‌ها آسیب بزند و در جمعیت ایرانی که رژیم غذایی‌شان ممکن است کمبود کلسیم داشته باشد، خطر پوکی استخوان را افزایش دهد. علاوه بر این، اختلال هورمونی می‌تواند متابولیسم گلوکز و تیروئید را مختل کند و ریسک دیابت و مشکلات تیروئیدی را بالا ببرد.
۳. مشکلات گوارشی و پوستی
گرمای آب جوش می‌تواند مواد سمی از کیسه آزاد کند که منجر به اسهال، تهوع، کاهش اشتها و ترشح اسید معده شود. در فرهنگ ایرانی، جایی که چای پس از غذا مصرف می‌شود، این می‌تواند مشکلات گوارشی را تشدید کند. همچنین، عوارض پوستی مانند حساسیت و جوش گزارش شده است. چای‌های طعم‌دار کیسه‌ای ممکن است حاوی افزودنی‌های مصنوعی باشند که سرطان‌زا هستند. تحقیقات ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند التهاب روده را افزایش دهند و منجر به انسداد فیزیکی یا آسیب سلولی شوند.
۴. خطرات خاص برای جمعیت ایرانی
ایرانی‌ها به دلیل مصرف بالای چای (حدود ۴-۵ فنجان روزانه)، بیشتر در معرض این خطرات هستند. در مناطق روستایی ایران، جایی که چای محلی کشت می‌شود اما کیسه‌ای وارداتی مصرف می‌شود، ترکیب با آب محلی حاوی فلزات سنگین می‌تواند خطر را افزایش دهد. مطالعات در سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهند که چای کیسه‌ای می‌تواند ارزش غذایی کمتری داشته باشد، زیرا فرآیند تولید آن آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی چای را تخریب می‌کند. همچنین، در شرایط اقتصادی ایران، چای‌های ارزان‌قیمت کیسه‌ای ممکن است کیفیت پایین‌تری داشته باشند و حاوی افزودنی‌های شیمیایی بیشتری باشند. سازمان غذا و دارو ایران اخیرا هشدارهایی در مورد نظارت بر واردات چای کیسه‌ای صادر کرده است. علاوه بر این، با شیوع سرطان روده در ایران، مطالعه‌ای در سال جاری نشان داد که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند سرعت گسترش سلول‌های سرطانی را افزایش دهند. محققان چینی نیز پلاستیک در اسپرم مردان یافتند که می‌تواند باروری را تحت تأثیر قرار دهد.
۵. سایر خطرات: کیفیت چای و افزودنی‌ها
چای داخل کیسه اغلب از برگ‌های خردشده و کم‌کیفیت است که سریع‌تر رنگ می‌دهد اما فواید کمتری دارد. برخی برندها از رنگ‌ها و طعم‌دهنده‌های مصنوعی استفاده می‌کنند که می‌توانند آلرژی‌زا باشند. در مقایسه با چای برگ، چای کیسه‌ای فلوراید بیشتری جذب می‌کند که برای دندان‌ها مفید است اما در مقادیر بالا مضر. مطالعات ۲۰۲۵ تأکید دارند که این افزودنی‌ها می‌توانند استرس اکسیداتیو و آسیب سلولی ایجاد کنند.
اثرات بلندمدت بر سلامت
مصرف مداوم می‌تواند منجر به:
- سرطان: ارتباط با DEHP و میکروپلاستیک‌ها، از جمله افزایش سرعت گسترش سرطان روده.
- مشکلات باروری: اختلال هورمونی در زنان و مردان، کاهش تحرک اسپرم.
- بیماری‌های مزمن: مانند دیابت، چاقی و بیماری‌های قلبی، به دلیل التهاب مزمن. مطالعات نشان می‌دهد که افراد با میکروپلاستیک در پلاک‌های عروقی، ۴.۵ برابر ریسک سکته، حمله قلبی یا مرگ دارند. در ایران، با توجه به شیوع بیماری‌های گوارشی و سرطان، این خطرها جدی‌تر است.
| خطر بلندمدت | توضیح مختصر |
| سرطان | افزایش گسترش سلول‌های سرطانی |
| مشکلات قلبی-عروقی | ۴.۵ برابر ریسک سکته و حمله قلبی |
| اختلالات باروری | آسیب به اسپرم و هورمون‌ها |
توصیه‌ها و جایگزین‌ها
برای کاهش خطر:
- از چای برگ ارگانیک استفاده کنید.
- کیسه‌های چای کاغذی یا گیاهی (مانند ابریشم ذرت) انتخاب کنید که پلاستیک ندارند. برندهایی مانند Pukka یا Traditional Medicinals در بازار جهانی بدون پلاستیک هستند؛ در کشور ما، باید به دنبال برچسب “بدون پلاستیک” باشیم.
- چای را در دمای پایین‌تر (۸۰-۹۰ درجه) دم کنید تا آزادسازی ذرات کمتر شود.
- برندهای معتبر ایرانی را ترجیح دهید.
- مصرف روزانه را محدود کنید و به جای آن، دمنوش‌های طبیعی بنوشید.
- از صافی‌های فلزی یا سیلیکونی برای چای برگ استفاده کنید.
نتیجه‌گیری
چای کیسه‌ای، هرچند راحت است، اما خطرات جدی برای سلامت دارد، به ویژه در جامعه ایرانی با مصرف بالا. با آگاهی و انتخاب‌های هوشمندانه، می‌توان از فواید چای بدون خطر لذت برد. تحقیقات ادامه‌دار جهانی و ایرانی بر لزوم نظارت بیشتر و سیاست‌های ضدپلاستیک تأکید دارند. بیایید با تغییر عادت‌های کوچک، سلامتی‌مان را حفظ کنیم.
Reference:
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10389239/
https://www.theteaspot.com/blogs/steep-it-loose/do-your-tea-bags-have-plastic-in-them
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37697202/
https://www.reviewed.com/cooking/features/your-tea-bags-could-be-toxic-heres-what-to-use-instead
https://www.foodtimes.eu/food-system/millions-of-microplastics-released-from-tea-bags-study
https://www.khabaronline.ir/news/1910941/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0045653524026377
https://www.implasticfree.com/why-you-should-switch-to-plastic-free-tea-bags/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0308814624037610
https://link.springer.com/article/10.1007/s42452-025-07121-y
https://www.yahoo.com/lifestyle/health/article/best-nontoxic-tea-infusers-152414548.html
https://www.health.com/tea-bags-microplastics-exposure-study-8775959
https://integrativehealthandrehab.com/lifestyle/microplastics-tea-bags/
https://scitechdaily.com/scientists-discover-shocking-levels-of-microplastics-in-popular-tea-bags/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10389239/
https://www.newsweek.com/plastic-tea-bags-update-avoid-harmful-release-2009157
https://www.verywellhealth.com/tea-bags-microplastics-11700497
https://www.baharnews.ir/news/535614/
https://www.hamshahrionline.ir/news/911995/
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_tea_consumption_per_capita
https://www.statista.com/outlook/cmo/hot-drinks/tea/iran
https://www.globalteaauction.com/top-tea-consuming-countries/
https://worldpopulationreview.com/country-rankings/tea-consumption-by-country
https://www.bbc.com/future/article/20250723-how-do-the-microplastics-in-our-bodies-affect-our-health
https://www.sempertea.eu/en/microplastics-in-tea-bags-invisible-danger-sustainable-solutions/