ویتامین آ یکی از ویتامین‌های محلول در چربی است که از مواد مغذی محلول در چربی رتینول، رتینال و استات رتینیل تشکیل شده است.
دو نوع مختلف ویتامین آ در مواد غذایی زیادی یافت می‌شود:
- ویتامین آ پیش‌ساخته که به شکل رتینول و استات رتینال در مواد غذایی حیوانی مثل لبنیات، جگر گاو و ماهی‌ها یافت می‌شود.
- کاروتنوئیدها نوع دوم ویتامین آ هستند که در گیاهان و روغن‌ها موجود بوده و پیش‌ساز ویتامین آ به حساب می‌آیند.
توجه داشته باشید که بدن انسان برای مصرف ویتامین آ باید هر دو نوع آن را به نوع فعال ویتامین آ، رتینال و رتینوئیک اسید، تبدیل کند. همان طور که گفته شد، ویتامین آ یک ویتامین محلول در چربی است و به همین دلیل مقدار مازاد بر نیاز آن در کبد به شکل استات رتینیل ذخیره می‌شود. بنابراین، حتماً باید با آگاهی نسبت به نحوۀ مصرف ویتامین آ به سراغ مکمل‌های حاوی این ویتامین بروید.
- فواید ویتامین آ
جذب منظم ویتامین آ برای سلامت بدن، رشد سلول‌ها، عملکرد سیستم ایمنی، رشد و سلامت جنین و تقویت بینایی از اهمیت بالایی برخوردار است. اما علاوه بر این‌ها، از دیگر مزایا ویتامین آ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پیشگیری از ضعیف‌شدن بینایی بر اثر بالارفتن سن
شاید یکی از شناخته‌شده‌ترین مزایای ویتامین آ برای سلامتی نقش آن در بهبود بینایی باشد. وجود ویتامین آ برای تبدیل نور تابیده‌شده به چشم‌ها به پیامی که قابل ارسال به مغز باشد ضروری است. در واقع یکی از نخستین علائم کمبود ویتامین آ کاهش بینایی فرد در نور کم است که به‌عنوان شب‌کوری شناخته می‌شود. یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند سبب کوررنگی و نابینایی شود، بیماری تباهی لکه زرد است که با مصرف کافی ویتامین آ قابل پیشگیری خواهد بود. علاوه بر این‌ها، ویتامین آ در محافظت از قرنیه و ملتحمه چشم نیز نقشی اساسی دارد.
- کاهش خطر ابتلا به سرطان
از دیگر مزایا ویتامین آ می‌توان به نقش مؤثر این ویتامین در کاهش خطر ابتلا به سرطان اشاره کرد. ویتامین آ یک مادۀ اساسی برای رشد سلول‌ها به حساب می‌آید، به همین جهت می‌تواند پیدایش یا رشد سلول‌های غیرطبیعی را، که عامل ایجاد سرطان هستند، کنترل کند.
- بهبود سیستم ایمنی بدن
مصرف ویتامین آ رابطه‌ای حیاتی با عملکرد مناسب سیستم ایمنی بدن دارد. این ویتامین سبب بهبود موانع مخاطی در چشم، ریه‌ها، روده و اندام‌های تناسلی شده که نقشی اساسی در جلوگیری از ورود باکتری‌ها و سایر عوامل عفونی ایفا می‌کنند. این ویتامین همچنین در تولید و عملکرد گلبول‌های سفید نیز مؤثر بوده که به پاک‌سازی باکتری‌ها و سایر پاتوژن‌ها کمک می‌کنند.
- کاهش آکنه
آکنه یک اختلال پوستی مزمن و التهابی است که درصورت ابتلا به آن دانه‌های دردناک و سیاه‌رنگ بر روی پوست افراد ظاهر خواهد شد. با اینکه چگونگی تأثیر ویتامین آ بر روی کاهش آکنه به شکلی دقیق مشخص نیست؛ اما، این مسئله ثابت شده است که کمبود ویتامین آ می‌تواند شرایط را برای پیدایش آکنه بیشتر فراهم کرده و مصرف کافی این ویتامین می‌تواند خطر بروز آن را کاهش دهد.
- مشکلات استخوان
با اینکه از پروتئین، کلسیم و ویتامین D به‌عنوان مواد مغذی اصلی جهت حفظ و بهبود سلامت استخوان یاد می‌شود؛ اما، مصرف ویتامین آ به میزان لازم نیز در این امر حیاتی خواهد بود. در واقع، افراد دچار کمبود ویتامین آ در مقایسه با افرادی که سطح ویتامین آ خون آن‌ها طبیعی است بیشتر در خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند.
- تقویت رشد و تولیدمثل
مصرف این ویتامین برای حفظ سلامت دستگاه تولیدمثل چه در زنان و چه در مردان ضروری بوده و همچنین رابطۀ مستقیمی با کیفیت رشد جنین در طول دوران بارداری دارد. برخی مطالعات حاکی از آن هستند که، کمبود این ویتامین سبب اختلال در تولید اسپرم در مردان و همچنین کاهش کیفیت تخمک‌گذاری در زنان خواهد شد. در زنان باردار نیز ویتامین آ در رشد بسیاری از ارگان‌های نوزاد مثل سیستم عصبی، قلب، کلیه‌ها، چشم‌ها، ریه‌ها و پانکراس‌ها نقش دارد.
- بهترین منابع گیاهی ویتامین آ
مصرف ویتامین آ از طریق منابع غذایی بسیاری امکان‌پذیر بوده و دسترسی به موادی که این ویتامین در آن‌ها وجود دارد آسان خواهد بود. نوع فعال ویتامین آ بیشتر در فراورده‌های لبنی و پیش‌ساز‌های آن بیشتر در منابع گیاهی یافت می‌شوند.
- کمبود ویتامین آ
فقر و کمبود ویتامین آ در بدن نه تنها ما را از مزایای این ویتامین برای سلامتی محروم خواهد ساخت بلکه می‌تواند بدن را دچار بیماری کمبود ویتامین آ کرده و عوارضی جدی را در پی داشته باشد. ازجمله عوارض و نشانه‌های فقر ویتامین آ عبارت‌اند از:
- خشکی پوست
- خشکی چشم‌ها
- شب‌کوری
- ناباروری
- اختلال در رشد
- عفونت گلو و سینه
- ضعف در خوب‌شدن زخم‌ها
- آکنه
- طریقه مصرف ویتامین آ
به‌طور متوسط مقدار 900 و 700 میلی‌گرم روزانه ویتامین آ به ترتیب برای مردان و زنان توصیه شده است. این مقدار از این ویتامین به‌راحتی می‌تواند از منابع طبیعی تهیه شود؛ اما، اگر افراد به هر دلیلی قادر به خوردن منابع غذایی حاوی آن نیستند، می‌توانند به سراغ مکمل و قرص ویتامین آ بروند.
- طریقه مصرف قرص ویتامین آ
برای اینکه بدانید قرص ویتامین آ را چند روز یکبار بخوریم، باید به دوز آن قرص توجه کنید. در بازار مکمل‌های مختلفی از ویتامین آ موجود است که هرکدام در مقادیر و دوز متفاوتی عرضه می‌شوند. همچنین نوع نیاز بدن شما به ویتامین آ خصوصاً در دوران کودکی تعیین‌کنندۀ میزان ویتامین آ موردنیاز شماست. بنابراین برای مصرف مکمل‌های این ویتامین با پزشک خود مشورت کنید.
- عوارض ویتامین آ
به‌دلیل محلول‌بودن در چربی، ویتامین آ در کبد ذخیره شده و امکان دفع آن در بدن وجود ندارد؛ از همین رو مصرف زیاد ویتامین آ می‌تواند مسمومیت را در پی داشته باشد و عوارض ویتامین آ در این حالت می‌تواند حتی تهدیدکننده زندگی باشد. با اینکه این مسمومیت بیشتر در اثر مصرف مکمل و قرص ویتامین آ صورت می‌گیرد؛ اما، برخی منابع غذایی ویتامین آ نیز باعث مسمومیت می‌شوند. البته، اشاره به این مسئله بسیار حائز اهمیت است که دریافت پیش‌ساز ویتامین آ از مواد غذایی نسبت به دریافت نوع فعال آن کمتر خطر مسمومیت را به همراه خواهد داشت. ازجمله نشانه‌ها و عوارض مسمومیت با ویتامین آ می‌توان به تهوع، سرگیجه، سردرد، درد و حتی مرگ اشاره کرد.
- جمع بندی
ویتامین آ یک ویتامین محلول در چربی است که نقشی بسیار اساسی در سلامت بدن ایفا می‌کند. این ویتامین هم از منابع غذایی و هم از طریق مکمل‌ها قابل‌مصرف خواهد بود. مصرف ویتامین آ به میزان توصیه‌شده فواید بسیاری برای سلامتی خواهد داشت و کمبود آن می‌تواند بسیار برای بدن مضر باشد. البته، اور دوز ویتامین آ نیز همانند کمبود ویتامین آ می‌تواند عوارضی بسیار جدی را برای بدن به همراه داشته باشد.
Reference: