آیا مصرف مشروبات الکلی می‌تواند سنگ کلیه را درمان کند؟

مقدمه

یکی از باورهای رایج بین برخی افراد این است که نوشیدن مشروبات الکلی، به‌ویژه آبجو، می‌تواند به دفع سنگ کلیه کمک کند. این ادعا بیشتر بر اساس توصیه‌های غیرعلمی یا افسانه‌های قدیمی شکل گرفته است. اما آیا این مسئله از نظر علمی درست است؟ در ادامه، بر اساس آخرین تحقیقات جهانی، این موضوع را بررسی خواهیم کرد تا به شما کمک کنیم تصمیمات آگاهانه‌تری برای سلامت خود بگیرید.

سنگ کلیه چیست؟

سنگ‌های کلیه (Nephrolithiasis) شامل تجمعی از مواد کریستالی و جامد هستند که در کلیه‌ها یا مجاری ادراری تشکیل می‌شوند. اصلی‌ترین ترکیبات تشکیل‌دهنده آن‌ها شامل کلسیم اکسالات، اسید اوریک، استرووایت و سیستین است. عواملی مانند کم‌آبی بدن، رژیم غذایی نامناسب، عوامل ژنتیکی، بیماری‌های مرتبط و شرایط محیطی (مانند آب‌وهوای گرم) تأثیر قابل توجهی در ایجاد سنگ کلیه دارند. این عارضه با علائمی همچون درد شدید پهلو، خون در ادرار، تهوع و استفراغ همراه است و در ایران به دلیل رژیم غذایی پرنمک و مصرف کم آب شیوع بیشتری دارد.

آیا مصرف الکل برای درمان سنگ کلیه مؤثر است؟

این باور که مشروبات الکلی سبب دفع سنگ کلیه می‌شوند، احتمالاً به اثر ادرارآور (دیورتیک) الکل برمی‌گردد که تصور می‌شود کمک‌کننده باشد. اما آیا واقعاً چنین تأثیری دارد یا این ادعا با شواهد علمی پشتوانه‌ای ندارد؟ بر اساس پژوهش‌های علمی معتبر تا سال ۲۰۲۵، مصرف مشروبات الکلی نه تنها توانایی درمان سنگ کلیه را ندارد، بلکه می‌تواند اثرات منفی در این زمینه داشته باشد. در ادامه دلایل این موضوع را بررسی می‌کنیم:

تأثیر الکل بر کم‌آبی

الکل با خاصیت ادرارآور خود باعث دفع بیش از حد مایعات می‌شود، که در نهایت به کم‌آبی بدن منجر می‌شود. کم‌آبی یکی از اصلی‌ترین عوامل تشکیل سنگ کلیه است، زیرا غلظت مواد معدنی در ادرار را افزایش داده و احتمال تشکیل سنگ‌ها را بالا می‌برد. منابع علمی معتبر همچون کتاب Campbell-Walsh-Wein Urology تأکید دارند که نوشیدن حجم کافی آب از بهترین روش‌های پیشگیری از سنگ کلیه محسوب می‌شود.

ارتباط مصرف جزئی الکل با کاهش خطر

برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف محدود و کنترل‌شده مشروبات الکلی ممکن است در کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه مؤثر باشد، اما این به معنای درمان نیست، یک مطالعه نشان داده است که مصرف متوسط آبجو یا شراب ممکن است همراه با کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه باشد، که احتمالاً به دلیل افزایش حجم ادرار مرتبط است. با این‌حال، مطالعه‌ای دیگر تأکید دارد که مصرف سنگین الکل تأثیر احتمالی محافظتی آن را کاهش داده و سبب آسیب‌های دیگر می‌شود.

ضررهای ناشی از مصرف زیاد الکل

مصرف بیش از حد الکل نه تنها اثر درمانی ندارد بلکه آسیب‌های دیگری برای کلیه‌ها ایجاد می‌کند:

افزایش اسید اوریک که باعث تشکیل سنگ‌های اسید اوریکی می‌شود.
تأثیر منفی بر فشار خون که خطر آسیب به کلیه‌ها را افزایش می‌دهد.
آسیب طولانی‌مدت به عملکرد کلیه‌ها و کبد.

شرایط خاص ایران

در ایران، مصرف مشروبات الکلی به دلیل محدودیت‌های قانونی کمتر گزارش می‌شود. تحقیقات محلی نشان داده که رژیم غذایی پرنمک، مصرف کم آب و شرایط اقلیمی گرم مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری سنگ کلیه در کشور هستند. مطالعات در مناطق گرمسیری ایران نیز تأکید دارند که افزایش مصرف آب و کاهش نمک مؤثرترین راهکار پیشگیری از سنگ کلیه محسوب می‌شود.

روش‌های علمی و معتبر برای پیشگیری و درمان سنگ کلیه

بر اساس راهنماهای معتبر، روش‌های زیر برای پیشگیری و درمان سنگ کلیه توصیه می‌شوند:

افزایش مصرف مایعات

برای بزرگسالان، مصرف حداقل 2.5 تا 3 لیتر آب در روز توصیه می‌شود، به‌ویژه در مناطق گرم. نوشیدنی‌های مفیدی مانند آب لیمو به‌علت وجود سیترات که از تشکیل کریستال‌ها جلوگیری می‌کند، آب نارگیل و دمنوش‌های گیاهی کم‌اکسالات پیشنهاد می‌شوند. در فصل تابستان، به دلیل افزایش تعریق، مصرف آب باید بیشتر شود و همراه داشتن بطری آب در طول روز ضروری است.

رژیم غذایی مناسب

مصرف نمک باید به کمتر از 2300 میلی‌گرم در روز محدود شود، زیرا غذاهای سنتی ایرانی مانند ترشی و شور می‌توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند. همچنین کاهش مصرف پروتئین حیوانی نظیر گوشت قرمز، مرغ و ماهی توصیه می‌شود؛ زیرا موجب افزایش اسید اوریک می‌گردد. میوه‌هایی همچون لیمو و پرتقال که منابع غنی سیترات هستند، باید بیشتر مصرف شود. غذاهای حاوی اکسالات مانند اسفناج و چای سیاه باید محدود شوند. استفاده از رژیم مدیترانه‌ای که شامل سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل و روغن زیتون است، به دلیل سازگاری با ذائقه ایرانی گزینه‌ای مناسب محسوب می‌شود.

درمان‌های پزشکی

بسته به نوع سنگ کلیه، پزشک ممکن است داروهایی نظیر تیازیدها برای سنگ‌های کلسیمی، آلوپورینول برای سنگ‌های اسید اوریکی یا آنتی‌بیوتیک‌ها برای سنگ‌های استرووایت تجویز کند. در موارد جدی‌تر، روش‌های مداخله‌ای نظیر سنگ‌شکنی با امواج برای سنگ‌های کوچک تا متوسط، یورتروسکوپی با استفاده از لیزر برای سنگ‌های بزرگ‌تر، یا جراحی برای سنگ‌های بسیار بزرگ به کار می‌روند.

سبک زندگی

نگه داشتن وزن سالم از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا چاقی خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. ورزش منظم و رعایت رژیم غذایی متعادل توصیه می‌شود. همچنین مدیریت استرس بسیار مهم است؛ زیرا استرس می‌تواند عادات غذایی را مختل کند یا موجب کاهش مصرف مایعات شود.

نکات اختصاصی برای ما ایرانی ها

با توجه به شرایط اقلیمی و فرهنگ غذایی ایران، رعایت نکات زیر می‌تواند به حفظ سلامت بدن کمک کند:

مصرف آب: در شهرهای گرم و خشک مانند تهران، اهواز یا بندرعباس ضروری است. روزانه ۳ تا ۴ لیتر آب بنوشید تا از کم‌آبی جبران ناپذیر جلوگیری شود.
غذاهای سنتی: از خوردن بیش‌از‌اندازه غذاهای شور مانند آبگوشت، کباب یا انواع ترشیجات پرهیز کنید. برای جایگزینی نوشیدنی‌هایی مانند چای سیاه، دمنوش‌های گیاهی مانند گل گاوزبان گزینه‌های مناسبی هستند.
مراجعه به پزشک: بسیاری از بیمارستان‌ها در ایران مجهز به دستگاه‌های سنگ‌شکن هستند. در صورت مشاهده علائمی نظیر درد شدید پهلو یا وجود خون در ادرار، سریعاً به متخصص اورولوژی مراجعه کنید.
محدودیت‌های فرهنگی و قانونی: با توجه به ممنوعیت مصرف مشروبات الکلی در ایران، تمرکز بر نوشیدنی‌های سالم مانند آب، آبمیوه‌های طبیعی و رژیم غذایی متعادل نه تنها منطقی بلکه ضروری است.

جمع بندی

باورها درباره درمان سنگ کلیه با نوشیدنی‌های الکلی کاملاً بی‌اساس بوده و هیچ سند علمی قابل اعتمادی این ادعا را تأیید نمی‌کند. مصرف کم برخی نوشیدنی‌های الکلی ممکن است طبق مطالعات خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد، اما این موضوع به هیچ وجه به معنای توصیه به مصرف الکل نیست. الکل می‌تواند موجب کم‌آبی بدن، افزایش اسید اوریک و آسیب به کلیه‌ها شود؛ لذا به عنوان درمان مناسب تایید نمی‌شود. برای پیشگیری و مدیریت سنگ کلیه، مصرف کافی آب، انتخاب رژیم غذایی سالم و مشاوره با پزشک بهترین روش‌ها هستند. در نهایت با توجه به رژیم غذایی سنتی و شرایط آب و هوایی، رعایت نکات بالا می‌تواند به شما کمک کند تا از این بیماری دردناک پیشگیری کنید یا آن را مدیریت کنید. در صورت بروز علائم، حتماً به متخصص مراجعه کنید تا درمان مناسب دریافت کنید.

Reference:

https://www.sciencedirect.com/science/book/9780323672276