حتماً اسم ویروس ابولا به گوش‌تان خورده؛ حالا هم که نوبت قدرت‌نمایی ویروس کرونا است، اما غیر از این دو، ویروس‌های خطرناک دیگری نیز وجود دارد که می‌توانند توجه ها را به سما خود جلب کند.

اخیراً، گروهی از دانشمندان و متخصصان بهداشت عمومی در سازمان بهداشت جهانی (WHO) در کارگروهی گرد هم آمدند تا درباره‌ی عوامل بیماری‌زای در حال ظهور، که احتمال می‌رود در آینده‌ی نزدیک شیوع پیدا کنند، بحث و مشورت کنند. ویروس‌هایی که هیچ واکسنی برای آن‌ها وجود ندارد و تعداد کمی از آن‌ها را می‌توان (اگر بتوان) درمان کرد.

ما در اینجا نگاهی به این بیماری‌ها می‌اندازیم و می‌بینیم که چرا این ویروس ها، این‌قدر ترسناک هستند.

۱. تب کریمه-کنگو

تب خون‌ریزی کریمه‌کنگو از کنه و چهارپایان به انسان سرایت کرد. این تب اولین بار در سال ۱۹۴۴ در کریمه ظاهر شد و به‌همین‌خاطر نام تب کریمه را گرفت. بعداً، در سال ۱۹۶۹، وقتی آن را مقصر بیماری در کنگو تشخیص دادند، نام آن تغییر کرد. شیوع تب کریمه باعث مرگ ۴۰ درصد از مبتلایان می‌شود و هیچ واکسنی برای آن کشف نشده است.

نشانه‌های تب کریمه ناگهان ظاهر می‌شوند. این نشانه‌ها عبارت‌اند از سردرد، تب شدید، استفراغ، و درد کمر و مفاصل و شکم. همچنان که بیماری ادامه پیدا می‌کند کبودی‌های شدید و خون‌ریزی از دماغ، و همین‌طور خون‌ریزی در صورت و دهان و گلو، اتفاق می‌افتد. در بعضی موارد، این ویروس، با تماس افراد با خون آلوده یا مایعات آلوده‌ی بدن، از انسان به انسان منتقل می‌شود. تب کریمه در جاهای مختلفی شناسایی شده، از جمله در آفریقا، آسیای مرکزی، خاورمیانه، اروپای شرقی و جنوبی و هند.

۲. بیماری ویروسی ابولا

اولین مورد مبتلا به ابولا، یا تب خون‌ریزی ابولا، در سال ۱۹۷۶ مشاهده شد. این بیماری اولین بار در روستاهای دور آفریقای مرکزی، در نزدیکی جنگل‌های بارانی استوا، شیوع پیدا کرد، اما گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که این بیماری در دوران اخیرتر در مناطق شهری نیز شیوع پیدا کرده است.

این بیماری خطرناک ناشی از ویروسی است که ابتدا از جانوران وحشی به انسان انتقال پیدا کرده و بعد از انسان به انسان. به‌طور متوسط ۵۰ درصد از مبتلایان به این بیماری می‌میرند، اما در بعضی از مناطق تا ۹۰ درصد هم اعلام شده است. ابولا هیچ واکسنی ندارد، اما همچنان بعضی روش‌های درمانی بالینی در حال آزمایش و ارزیابی هستند. نشانه‌های این بیماری از تب و استفراغ تا خون‌ریزی و ضعف متفاوت است. بهبود از ابولا بستگی دارد به کیفیت مراقبت‌های درمانی و سیستم ایمنی بیمار.

۳. تب ماربورگ

در دهه‌ی شصت میلادی دوبار به‌صورت مرموزی شیوع گسترده‌ی بیماری اتفاق افتاد. رد این بیماری تا کارکنان آزمایشگاهی که با میمون‌های آفریقایی واردشده از اوگاندا در ارتباط بودند زده شد. این بیماری ناشی از فیلوویروسی از خانواده‌ی ابولا بود. نام این ویروس را ماربورگ گذاشتند، چون اولین بار در این شهر آلمان آن را تشخیص دادند. عقیده بر این است که میزبان طبیعی این ویروس خفاش‌های میوه‌خور از خانواده‌ی پتروپودیدا هستند.

ویروس اول از خفاش‌ها به انسان منتقل شد و بعد از انسان به انسان انتقال پیدا کرد. نشانه‌های این بیماری، از جمله تب بالا، سردرد شدید و درد عضلات، بی‌مقدمه ظاهر می‌شود و به‌سرعت پیشرفت می‌کند و به مشکلات گوارشی، رخوت شدید و خون‌ریزی می‌انجامد. در موارد مرگبار، که ۸۸درصد از نمونه‌ها از این گونه هستند، مرگ در کمتر از ده روز بعد از ظاهرشدن نشانه‌ها سراغ فرد می‌آید. این ویروس هیچ واکسن و درمانی ندارد. سازمان جهانی بهداشت از شیوع این بیماری در آنگولا، جمهوری دموکراتیک کنگو، کنیا، آفریقای جنوبی، و اوگاندا گزارش داده است.

۴. تب لاسا

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، حدود ۸۰درصد از کسانی که مبتلا به ویروس لاسا شده‌اند هیچ نشانه‌ای از بیماری نشان نداده‌اند. برای همین تشخیص این بیماری بسیار سخت است. این ویروس مشترک میان انسان و حیوان است. انسان با تماس با غذا یا وسایل خانگی آلوده به ادرار و مدفوع موش دچار این بیماری می‌شود.

اما می‌تواند از طریق خون یا مایعات آلوده‌ی بدن از انسان به انسان نیز منتقل شود. در کسانی که نشانه‌ای از بیماری در آن‌ها ظاهر می‌شود، معمولاً این نشانه‌ها بسیار ملایم است، از جمله تب کم یا ضعف کلی. کسانی که نشانه‌های جدی‌تری در آن‌ها ظاهر می‌شود ممکن است در چشم، لثه و دماغ‌شان دچار خون‌ریزی شوند. از دیگر نشانه‌ها می‌توان به استفراغ، ناراحتی‌های تنفسی، عرق صورت، کری، و درد شدید اشاره کرد. تنها حدود یک درصد از مبتلایان به این ویروس می‌میرند.

۵. بیماری‌های کوروناویروسی سارس و مرس

سندروم نارسایی تنفسی خاورمیانه (مرس MERS) و سندروم حاد و شدید تنفسی (سارس SARS) از خانواده‌ی کورونوویروس‌ها هستند. این نوع از ویروس‌ها معمولاً باعث بیماری‌های تنفسی فوقانی می‌شوند. بااینکه به‌نظر می‌رسد انتقال ویروس از طریق شترهای آلوده اتفاق بیفتد، مجله‌ی اسمیتسونیان گزارش کرده که هر دو بیماری به‌راحتی با عطسه و سرفه‌ی انسان نیز منتقل می‌شوند.

بیماری سارس اولین بار در سال ۲۰۰۳ در آسیا گزارش شد، اما شیوع جهانی آن به‌سرعت تحت کنترل درآمد و از سال ۲۰۰۴ به بعد گزارشی از ابتلا به این بیماری منتشر نشده است. اما بیماری مرس اولین بار در ۲۰۱۲ دیده شد و از آن تاریخ به بعد در دیگر کشورها نیز مشاهده شده است. ۳۶درصد از بیمارانی که مبتلا به مرس شده‌اند از این بیماری درگذشته‌اند. تاکنون هیچ واکسن یا درمانی برای این بیماری یافت نشده است.

۶. تب دره‌ ریفت و نیپاه

سازمان بهداشت جهانی هر دوی این بیماری‌های مشترک میان انسان و دام را جزو خطرناک‌ترین پاتوژن‌های درحال ظهور آورده است. احتمال شیوع شدید این بیماری بالا است و نرخ مرگ‌ومر ناشی از آن برابر با ۷۵درصد است. اولین بار در سال ۱۹۹۸ آلودگی به ویروس نیپاه در پرورش‌دهندگان خوک در مالزی گزارش شد. در واکنش به این اتفاق بیش از یک میلیون خوک معدوم شد.

در شیوع بعدی که در هند و بنگلادش اتفاق افتاد، میزبان این ویروس مشخص نشد. در ۲۰۱۸، این ویروس دوباره در هند شایع شد و حداقل ۱۶ نفر را کشت. رد ویروس تا خفاش‌های میوه‌ی آلوده (این خفاش‌ها میزبان طبیعی این ویروس هستند) در یک چاه و خرگوش‌های درحال تکثیر زده شد. نشانه‌های این بیماری شامل مشکلات تنفسی و سردرگمی ذهنی است.

تب دره‌ی ریفت اولین بار در سال ۱۹۳۱ در میان چوپانان کنیایی کشف شد و از آن تاریخ به بعد در سرتاسر قاره‌ی آفریقا بارها شیوع پیدا کرده است. این بیماری از طریق دست‌گرفتن بافت‌های آلوده‌ی بدن حیوان یا نوشیدن شیر آلوده و یا گزیدن پشه‌ی آلوده منتقل می‌شود. هیچ مورد مستندی از انتقال انسان به انسان این بیماری وجود ندارد. نشانه‌های این بیماری عبارت‌اند از تب، درد عضلات، و سردرد. درصد کمی از بیماران دچار بیماری‌های چشمی و التهاب مغزی می شوند. هیچ کدام از این دو بیماری واکسن ندارند.

۷. چیکونگونیا

ویروس چیکونگونیا از طریق پشه‌ی ببری آسیایی منتقل می‌شود. این همان پشه‌ای است که تب دنگی را منتقل می‌کند. سازمان بهداشت جهانی این بیماری را «جدی» طبقه‌بندی می‌کند. چیکونگونیا باعث تب و درد مفاصل شدید و گاهی ناتوان‌کننده می‌شود. دیگر نشانه‌های آن درد شدید عضلات، سردرد، تهوع، خستگی و خارش است.

بیشتر مبتلایان در نهایت درمان می‌شوند، اما درد مفاصل اغلب تا ماه‌ها و گاهی تا سال‌ها باقی می‌ماند. شیوع این بیماری در آفریقا، آسیا، اروپا، و اقیانوس آرام و هند اتفاق افتاده است. در اواخر ۲۰۱۳، برای اولین بار این ویروس در آمریکا، در جزیره‌ای در دریای کارائیب، دیده شد و از آن تاریخ به بعد مواردی از این بیماری در آمریکا گزارش شده است. چیکونگونیا هیچ درمان یا واکسنی ندارد.

۸. سندروم تب شدید همراه با ترومبوسیتوپنی

سازمان بهداشت جهانی این بیماری را نیز جزو بیماری‌های «جدی» طبقه‌بندی کرده است. سندروم تب شدید همراه با ترمبوسیتوپنی بیماری تازه‌ای است که در ژاپن، چین، و کره‌ی جنوبی دیده شده است.

به‌نظر می‌رسد این ویروس را کنه منتقل می‌کند. نشانه‌ی اصلی این بیماری تب بسیار بالا است، و همچنین افت پلاکت‌های خون که باعث خون‌ریزی در بافت‌های بدن و کبودی و انعقاد کند خون می‌شود. طبق مطالعات جدید، نرخ مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری در کره‌ی جنوبی ۴۷.۲ درصد بوده است. تاکنون هیچ درمان یا واکسنی برای این بیماری کشف نشده است.

۹. زیکا

زیکا، که زمانی ویروس گمنامی بود، اخیراً قربانیان زیادی گرفت، به‌خصوص در قاره‌ی آمریکا. سازمان جهانی بهداشت مقابله با زیکا را جزو فوریت‌ها برای سلامت جهانی اعلام کرد، به‌خصوص به‌دلیل پیوندهای تازه‌یافته‌ای که این بیماری با نقائص مادرزادی و دیگر مشکلات جدی سلامتی دارد.

عامل انتقال زیکا پشه‌های آئدس هستند، از جمله آئدس آئجیپتی (پشه‌ی تب زرد) و أئدس آلبوپیکتوس، که آن را به نام پشه‌ی ببر آسیایی نیز می‌شناسند. فقط یک نفر از هر پنج انسانی که آلوده به ویروس زیکا باشند بیمار می‌شوند، اما طبق گفته‌ی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، این ویروس با میکروسفالی مرتبط است. میکروسفالی نقصی مادرزادی است که مشخصه‌اش سر کوچک و رشدنیافتن کامل مغز است.