کبد چرب یا استئاتوز کبدی

مقدمه

کبد چرب یا استئاتوز کبدی (Fatty Liver Disease) وضعیتی است که در آن چربی اضافی در سلول‌های کبد انباشته می‌شود. این بیماری به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: کبد چرب الکلی (Alcoholic Fatty Liver Disease – AFLD) که ناشی از مصرف بیش از حد الکل است و کبد چرب غیرالکلی که اخیراً به عنوان بیماری کبدی مرتبط با اختلال متابولیک (Metabolic Dysfunction-Associated Steatotic Liver Disease – MASLD) نام‌گذاری شده است. MASLD با عوامل متابولیک مانند چاقی، دیابت نوع ۲ و سندرم متابولیک مرتبط است و در ایران به دلیل سبک زندگی کم‌تحرک و افزایش چاقی شایع است.

کبد چرب می‌تواند از یک وضعیت خوش‌خیم به بیماری‌های جدی مانند استئاتوهپاتیت غیرالکلی (MASH)، فیبروز، سیروز، یا سرطان کبد (هپاتوسلولار کارسینوما) پیشرفت کند. با توجه به افزایش شیوع جهانی این بیماری، آگاهی از علل، علائم، تشخیص و درمان آن اهمیت زیادی دارد. این مقاله بر اساس آخرین تحقیقات علمی، اطلاعات جامعی در مورد کبد چرب ارائه می‌دهد.

انواع کبد چرب

۱. کبد چرب الکلی (AFLD)

AFLD در افرادی که به‌طور مداوم و بیش از حد الکل مصرف می‌کنند، ایجاد می‌شود. این بیماری اولین مرحله بیماری کبدی مرتبط با الکل است و می‌تواند به هپاتیت الکلی یا سیروز پیشرفت کند. عوامل خطر شامل مصرف طولانی‌مدت الکل، جنسیت (زنان آسیب‌پذیرتر هستند) و عوامل ژنتیکی است.

۲. کبد چرب غیرالکلی (MASLD)

MASLD در افرادی رخ می‌دهد که الکل مصرف نمی‌کنند یا مصرف بسیار کمی دارند. این بیماری طیف وسیعی از شرایط را شامل می‌شود:

استئاتوز ساده: تجمع چربی در کبد بدون التهاب یا آسیب قابل‌توجه، که معمولاً بی‌خطر است.
استئاتوهپاتیت غیرالکلی (MASH): همراه با التهاب و آسیب به سلول‌های کبد، که می‌تواند به فیبروز، سیروز، یا سرطان کبد منجر شود. MASLD با بیماری‌های متابولیک مانند چاقی، دیابت نوع ۲ و سندرم متابولیک ارتباط نزدیکی دارد. در سال ۲۰۲۳، نام این بیماری از NAFLD به MASLD تغییر یافت تا بر عوامل متابولیکی تأکید بیشتری شود.

شیوع و آمار

کبد چرب غیرالکلی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های کبدی در جهان است. بر اساس مطالعات اخیر:

جهان: حدود ۳۲٪ از بزرگسالان به MASLD مبتلا هستند، با شیوع بالاتر در مردان (۴۰٪) نسبت به زنان (۲۶٪).
ایالات متحده: حدود ۱۰۰ میلیون نفر (۲۵٪ جمعیت) مبتلا به MASLD هستند، با پیش‌بینی افزایش به ۱۰۰٫۹ میلیون نفر تا سال ۲۰۳۰ (شیوع ۳۳٫۵٪).
آسیا: شیوع حدود ۳۰٪، با نرخ‌های بالاتر در جنوب شرقی آسیا (۴۲٪) و ایران (۴۰٫۸٪).
اروپا: شیوع ۳۰٫۹٪.
آمریکای جنوبی: تا ۵۹٪ در برخی مناطق
آفریقا: شیوع ۱۳٫۵٪
اقیانوسیه: ۳۵٫۷ تا ۳۸٪ در استرالیا

در ایران، MASLD به دلیل افزایش چاقی، دیابت و سبک زندگی کم‌تحرک به یک مشکل عمده سلامت عمومی تبدیل شده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که شیوع این بیماری تا سال ۲۰۴۰ ممکن است به ۵۵٫۴٪ در سطح جهانی برسد.

منطقه	شیوع فعلی (٪)	پیش‌بینی ۲۰۳۰ (٪)	منبع
جهان	۳۲	۵۵٫۴ (تا ۲۰۴۰)	Global Incidence and Prevalence of NAFLD
ایالات متحده	۲۵	۳۳٫۵	US NAFLD Projection 2030
آسیا	۳۰	متغیر	Global Incidence and Prevalence of NAFLD
اروپا	۳۰٫۹	متغیر	Europe NAFLD Prevalence Study
آمریکای جنوبی	تا ۵۹	متغیر	South America NAFLD Prevalence
آفریقا	۱۳٫۵	متغیر	Africa NAFLD Prevalence Data
اقیانوسیه	۳۵٫۷–۳۸	۲۳٫۶ (استرالیا)

Australia NAFLD Projection 2030علل و عوامل خطر

کبد چرب غیرالکلی (MASLD)

چاقی: شایع‌ترین عامل خطر، به‌ویژه چاقی شکمی.
دیابت نوع ۲: مقاومت به انسولین نقش کلیدی در تجمع چربی کبد دارد.
کلسترول بالا: دیس‌لیپیدمی با MASLD مرتبط است.
سندرم متابولیک: ترکیبی از چاقی، فشار خون بالا، دیابت و چربی خون بالا.
عوامل ژنتیکی: ژن‌هایی مانند PNPLA3 خطر ابتلا را افزایش می‌دهند.
سایر عوامل: داروهایی مانند گلوکوکورتیکوئیدها، هپاتیت C و سوءتغذیه.

کبد چرب الکلی (AFLD)

مصرف بیش از حد الکل: عامل اصلی، با آسیب بیشتر در مصرف طولانی‌مدت.
جنسیت: زنان به دلیل تفاوت‌های متابولیکی آسیب‌پذیرتر هستند.
عوامل ژنتیکی: جهش‌های ژنی خاص خطر را افزایش می‌دهند.

علائم و تشخیص

کبد چرب اغلب در مراحل اولیه بدون علامت است و به همین دلیل به عنوان یک بیماری خاموش شناخته می‌شود. علائم احتمالی شامل:

خستگی یا ضعف عمومی
ناراحتی یا درد خفیف در سمت راست بالای شکم
در مراحل پیشرفته: زردی، تورم شکم (آسیت)، یا علائم سیروز.

روش‌های تشخیص

سوابق پزشکی و معاینه فیزیکی: بررسی سابقه خانوادگی، مصرف الکل و بیماری‌های همراه.
آزمایش‌های خونی: بررسی آنزیم‌های کبدی (ALT، AST)، پروفایل لیپیدی و قند خون.
تصویربرداری:
- سونوگرافی: روش اولیه برای تشخیص تجمع چربی.
- CT اسکن یا MRI: برای ارزیابی دقیق‌تر.
- الاستوگرافی لرزشی کنترل‌شده: برای بررسی سختی کبد و فیبروز.
بیوپسی کبد: برای تأیید MASH یا ارزیابی شدت فیبروز، در موارد خاص.

درمان و مدیریت

تغییرات سبک زندگی

کاهش وزن: کاهش ۵–۱۰٪ وزن بدن می‌تواند چربی کبد، التهاب و فیبروز را کاهش دهد. رژیم غذایی کم‌کالری و ورزش منظم (مانند ورزش هوازی) توصیه می‌شود.
رژیم غذایی سالم: رژیم مدیترانه‌ای، کاهش چربی‌های اشباع و افزایش مصرف میوه و سبزیجات.
ترک الکل: برای AFLD، ترک کامل الکل ضروری است. برای بیماران MASLD، حتی مصرف متوسط الکل می‌تواند خطر فیبروز را افزایش دهد.

درمان‌های دارویی

رزمتیروم (Rezdiffra): در مارس ۲۰۲۴، FDA داروی رزمتیروم را برای درمان بزرگسالان مبتلا به MASH غیرسیروزی تأیید کرد (FDA Approves Rezdiffra). این دارو در کارآزمایی فاز III نشان داد که در مقایسه با پلاسیبو، MASH را بهبود می‌بخشد و فیبروز را کاهش می‌دهد.
تحقیقات در مورد FGF21: هورمون FGF21 در مطالعات حیوانی نشان داده است که می‌تواند چربی کبد را کاهش دهد، فیبروز را برگرداند و لیپیدهای کبدی را تنظیم کند. داروهای مبتنی بر FGF21 در حال حاضر در فاز III کارآزمایی بالینی هستند (FGF21 Clinical Trials).
سایر داروها: داروهایی مانند سماگلوتید (semaglutide) که برای دیابت و کاهش وزن استفاده می‌شود، در حال بررسی برای MASLD هستند.

مدیریت بیماری‌های همراه

کنترل دیابت نوع ۲، فشار خون بالا و کلسترول بالا برای کاهش پیشرفت بیماری ضروری است. مشاوره با متخصص کبد برای ارزیابی منظم توصیه می‌شود.

آخرین تحقیقات و جهت‌گیری‌های آینده

تأیید رزمتیروم: این اولین داروی تأییدشده برای MASH است و نشان‌دهنده پیشرفت در درمان این بیماری است.
تحقیقات FGF21: مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۵ نشان داد که FGF21 می‌تواند MASH را در موش‌ها معکوس کند و کارآزمایی‌های بالینی فاز III در حال انجام است.
اندازه‌گیری سفتی کبد: مطالعات نشان داده‌اند که الاستوگرافی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار پیش‌بینی برای نتایج کبدی استفاده شود.
ارتباط با بیماری‌های قلبی-عروقی: MASLD خطر بیماری عروق محیطی (PAD) را افزایش می‌دهد، که نیاز به مدیریت جامع عوامل خطر قلبی-عروقی را نشان می‌دهد.
روز جهانی کبد چرب: رویداد جهانی در ۱۲ ژوئن ۲۰۲۵ برای افزایش آگاهی برگزار می‌شود.

نتیجه‌گیری

کبد چرب، به‌ویژه MASLD، به دلیل ارتباط با چاقی، دیابت و سبک زندگی کم‌تحرک، یک چالش عمده سلامت عمومی در ایران و جهان است. پیشرفت‌های اخیر مانند تأیید رزمتیروم و تحقیقات در مورد FGF21 امیدهای زیادی برای درمان ایجاد کرده‌اند. آگاهی عمومی، غربالگری زودهنگام و تغییرات سبک زندگی همچنان کلید پیشگیری و مدیریت این بیماری هستند.

Reference:

https://doi.org/10.1016/S2468-1253(22)00165-0