نام فارسی:
- اسید فسفاتاز
نام اختصاری:
- ACP
سایر نام ها:
- فسفوریک منواستر
- فسفوهیدرولاز
- اسید فسفاتاز پروستاتی
- اسید فسفاتاز استخوانی
بخش انجام دهنده:
- بیوشیمی عمومی و تخصصی
نوع نمونه قابل اندازه گیری:
- سرم
- پلاسما هپارینه
حجم نمونه مورد نیاز:
- 1 میلی لیتر
شرایط نمونه گیری:
- بدلیل اینکه لیپمی باعث تداخل با این آزمایش می گردد، نمونه ناشتا ارحجیت دارد.
- نمونه گیری بلافاصله پس از معاینه رکتال (DRE)، بیوپسی پروستات، ماساژ پروستات و بیوسی پروستات از طریق مجرا نباید انجام گردد.
ملاحظات نمونه گیری:
- از بیمار نمونه خون وریدی گرفته شود.
- جهت جمع اوری نمونه، لوله درب بنفش (EDTA) ارجح است اما میتوان از لوله لخته (درب قرمز) نیز استفاده نمود.
- پس از نمونه گیری، محل خونگیری را از لحاظ خونریزی یا هماتوم بررسی نمایید.
- در صورت استعمال داروهای مؤثر بر نتایج آزمایش، آن را در برگه آزمایش یادداشت نمایید.
- از جمع آوری نمونه سرم لیز، ایکتریک و یا لیپمیک اجتناب نمایید.
- در صورت نمونه گیری در خارج آزمایشگاه بلافاصله ان را ارسال نمایید.
- پس از نمونه گیری و لخته شدن خون، بالافاصله آن را سانتریفیوژ نمایید و سرم را به بخش بیوشیمی ارسال نمایید.
موارد عدم پذیرش نمونه:
- نمونه فریز نشده
- همولیز شدید نمونه
- نمونه در معرض حرارت بالا
- نمونه بدون برچسب یا با برچسب اشتباه
- ماندن نمونه به مدت طولانی در دمای اتاق پیش از انجام آزمون
شرایط نگهداری:
- نمونه را در عرض یک ساعت سانتریفیوژ نموده و سرم را از سلول جدا نمایید. پس از جداسازی فوراً آن را فریز نمایید.
- نمونه در دمای اتاق و دمای یخچال ناپایدار است (حداکثر یک ساعت)، چون آنزیم به حرارت و PH حساس بوده و فعالیتش کاهش می یابد.
- آزمایش در اسرع وقت انجام پذیرد.
- پایداری نمونه درفریزر یک ماه می باشد.
کاربردهای بالینی:
- تشخیص و پایش حین درمان سرطان پروستات.
اطلاعات تکمیلی:
- اسید فسفاتازها دارای ایزوآنزیمهای متفاوتی می باشند. اشکال لیزوزومال و اریتروسیتی آن در بیشتر سلولها یافت میشوند. در حالی که اشکال پروستاتی و ماکروفاژی اسید فسفاتاز توزیع سلولی و بافتی محدودتری دارند. اشکال اریتروسیتی و ماکروفاژی گروه مقاوم به تارترات را تشکیل میدهند که با اختلالات گوناگونی مانند استئولیز، بیماری گوشه و لوسمی سلول موئی (hairy cell leukemia) در ارتباط هستند. تشدید شدن و فروکش نمودن آدنوکارسینوم پروستات با سطح سرمی اسید فسفاتاز همسویی ندارد.
- ایزوآنزیم ها توسط الکتروفورز به پنج باند، مجزا میشوند. باند ۵ که عمدتاً در استئوکلاستها دیده میشود مقاوم به مهار تارترات نیز هست. باند ۳ فرم اصلی ACP در پلاسمای نرمال است که از منشاء پلاکت، اریتروسیتها و منوسیتها میباشد. باندهای ۲ و ۴ از گرانولوسیتها منشاء گرفته و منبع اصلی باند ۱، پروستات است که توسط تارترات مهار میشود. ACP لیزوزومی هم توسط تارترات مهار می شود. تقریباً تمامی ACP سرم در افراد نرمال از پلاکتها و اریتروسیتها منشاء میگیرد. نیمه عمر ACP پروستاتی حدود ۱ تا ۳ ساعت است.
- به طورکلی سطوح بالای ACP سرم در کارسینوم پروستات، میلوم متعدد، بیماری پاژت، کریز سیکل سل، بیماری گوشه، دستکاری اخیر پروستات، BPH، پروستاتیت، کانسر پستان و استخوان، سیروز، هیپرپاراتیروئیدی، ترومبوسیتوز و متاستاز کانسر به استخوان دیده می شود.
روش اندازه گیری در آزمایشگاه:
–
مقادیر مرجع:
- به برگه آزمایش مراجعه شود.
تفسیر:
- در حال حاضر سطح سرمی آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) جایگزین اسید فسفاتاز در بیماریابی، مرحله بندی و پیگیری بدخیمیهای پروستات شده است. PSA از اسید فسفاتاز حساستر و اختصاصیتر است. تقریباً تمام بیماران مبتلا به سرطان پروستات و با افزایش ACP، گسترش خارج کپسولی یا متاستاز دارند.
- بعد از درمان جراحی سرطان پروستات، ACP سریعتر از PSA افت کرده و بعد از برداشتن کامل تومور باید غیرقابل اندازه گیری باشد. درمان محرومیت از آندروژن تولید PSA را کاهش م یدهد اما اثری روی ACP ندارد، که پیشنهاد کننده استفاده از ACP جهت پیگیری بیماران درمان شده با این روش است.
- اسید فسفاتاز در بیماری های پروستات غیر از سرطان پروستات همچون انفارکتوس پروستات، التهاب پروستات و هیپرپلازی خوشخیم پروستات (BPH) نیز افزایش می یابد. افزایش سطح سرمی اسید فسفاتاز پروستاتی به همراه سطح سرمی طبیعی PSA مطرح کننده بیماری های غیرپروستاتی است.
- ACP بندرت در سایر بدخیمیهایی که حتی به استخوان متاستاز نداده اند نیز بالا میرود.
- افزایش متوسط میزان کل اسید فسفاتاز در تهاجم بدخیمی ها با منشاء اولیه غیر از پروستات به استخوان و همچنین در لوسمی میلوسیتیک، بیماری گوشه (Gaucher) و بیماری نیمن – پیک (Niemann-pick) نیز مشاهده شده است.
عوامل مداخله گر:
- در مردان به دنبال تحریک پروستات مثلاً به دنبال DRE یا cystoscopy ممکن است مقادیر بالای کاذب مشاهده شود.
- آندروژنها در جنس مؤنث و کلوفیبرات ممکن است موجب افزایش ACP سرم شوند، در حالی که مصرف فلورایدها، فسفاتها، اگزالاتها و الکل ممکن است آنرا کاهش دهند.
- نمونه لیپمیک و همولیزه در نتایج آزمون تداخل ایجاد می نماید.
توضیحات:
- چندین اسید فسفاتاز در سرم وجود دارند که شامل انواع پروستاتی، استخوانی، پلاکتی و لکوسیتی میباشند.
- اسید فسفاتاز پروستاتی با تارترات مهارمی گردد.
- اسید فسفاتاز مقاوم به تارترات یک نشانگر جذب استخوانی است.
- سوبستراهایی مانند تیمول فتالئین برای اسید فسفاتاز پروستاتی حساستر از اسید فسفاتازهای با منشاء غیرپروستاتی هستند.
- در آقایان تقریباً نیمی از اسید فسفاتاز کل طبیعی منشاء پروستاتی دارد.
- افزایش سطح بیلیروبین سرم (بیش از ۲ میلی گرم در دسی لیتر) با تعیین میزان اسید فسفاتاز مقاوم به تارترات تداخل می نماید.