سکته مغزی یکی از جدی‌ترین چالش‌های سلامت عمومی در جهان و ایران محسوب می‌شود که می‌تواند به طور ناگهانی رخ دهد و عواقب جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. بر خلاف باور عمومی که سکته مغزی را تنها مختص افراد سالمند می‌دانند، آمارهای اخیر نشان می‌دهد که این بیماری می‌تواند افراد جوان‌تر را نیز تحت تأثیر قرار دهد. بر اساس گزارش سازمان جهانی سکته مغزی در سال ۲۰۲۵، تقریباً ۱۲ میلیون مورد جدید سکته مغزی در سال رخ می‌دهد و یکی از چهار نفر بالای ۲۵ سال در طول عمر خود ممکن است به آن مبتلا شوند. در ایران، سن ابتلا به سکته مغزی حدود ۱۰ سال پایین‌تر از میانگین جهانی است و به طور متوسط در حدود ۶۰ سالگی رخ می‌دهد.
علائم سکته مغزی: شناسایی سریع، کلیدی برای نجات
سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از مغز قطع یا کاهش یابد، که می‌تواند منجر به آسیب سلول‌های مغزی شود. علائم معمولاً ناگهانی ظاهر می‌شوند و شناسایی زودهنگام آنها می‌تواند تفاوت بین زندگی و مرگ یا ناتوانی دائمی ایجاد کند. بر اساس الگوی BE FAST که توسط متخصصان توصیه می‌شود، علائم اصلی عبارتند از:
- تعادل (Balance): اختلال ناگهانی در تعادل یا سرگیجه شدید.
- چشم (Eyes): اختلال بینایی، مانند تاری دید یا از دست دادن بینایی در یک یا هر دو چشم.
- صورت (Face): عدم تقارن صورت، مانند افتادگی یک سمت دهان هنگام لبخند زدن.
- بازو (Arm): ضعف یا بی‌حسی ناگهانی در یک دست یا پا، به طوری که فرد نتواند دست خود را بالا نگه دارد.
- گفتار (Speech): اختلال در صحبت کردن، لکنت زبان یا مشکل در درک کلمات.
- زمان (Time): اگر هر یک از این علائم مشاهده شد، فوراً با اورژانس (۱۱۵ در ایران) تماس بگیرید، زیرا زمان طلایی درمان حداکثر ۴.۵ ساعت پس از شروع علائم است.
علاوه بر این، علائم دیگری مانند سردرد شدید ناگهانی، اختلال در راه رفتن یا گیجی نیز ممکن است نشانه سکته باشند. در افراد جوان‌تر، علائم ممکن است گذرا باشند اما نباید نادیده گرفته شوند، زیرا می‌توانند پیش‌درآمد سکته کامل باشند.
برای درک بهتر علائم، به اینفوگرافیک زیر توجه کنید:
آمار جهانی و ایرانی: گستردگی و روندهای نگران‌کننده
بر اساس گزارش سازمان جهانی سکته مغزی در سال ۲۰۲۵، آمار جهانی سکته مغزی به شرح زیر است:
| شاخص | نرخ خام (در ۱۰۰,۰۰۰ نفر) | تعداد جهانی (میلیون) | نرخ تعدیل شده یا سن (در 000 100 نفر) |
| موارد جدید (شیوع) | ۱۵۱ | ۱۱.۹ | 142 |
| افراد زنده با سابقه سکته (گسترش) | ۱۱۸۹ | ۹۳.۸ | 1099 |
| مرگ‌ها | ۹۲ | ۷.۲۵ | 87 |
| سال های از دست رفته زندگی سالم (DALYS) | ۲۰۳۳ | ۱۶۰.۴۶ | 1886 |
در گروه سنی ۱۵-۴۹ سال، ۱.۷۶ میلیون مورد جدید رخ می‌دهد (۴۵ در ۱۰۰,۰۰۰ نفر) و در افراد زیر ۷۰ سال، بیش از نیمی از موارد جدید (۶.۳ میلیون) مشاهده می‌شود. روندها نشان‌دهنده افزایش یا توقف کاهش نرخ‌ها در کشورهای با درآمد پایین و متوسط، و به ویژه در افراد جوان‌تر است.
در ایران، وضعیت نگران‌کننده‌تر است. سکته مغزی دومین عامل مرگ و میر و اولین علت ناتوانی است. سالانه حدود ۱۵۰ مورد جدید در هر ۱۰۰,۰۰۰ نفر رخ می‌دهد که ۱.۵ برابر میانگین جهانی است. در تهران، روزانه ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفر دچار سکته می‌شوند. در سال ۲۰۱۹، بیش از ۹۶۳,۰۰۰ مورد گسترش سکته در ایران ثبت شده بود، با ۱۰۲,۰۰۰ مورد جدید و ۴۰,۹۰۰ مرگ. نرخ مرگ تعدیل‌شده با سن در ایران ۶۳.۸۹ در ۱۰۰,۰۰۰ نفر است که پایین‌تر از میانگین جهانی ۸۷.۴۵ است، اما بار بیماری همچنان بالا است.
برای مقایسه، به نقشه نرخ مرگ ناشی از سکته در جهان توجه کنید:
عوامل خطر: تمرکز بر عوامل قابل کنترل
عوامل خطر سکته مغزی به دو دسته قابل کنترل و غیرقابل کنترل تقسیم می‌شوند. عوامل غیرقابل کنترل شامل سن، جنسیت (مردان ۲۵ درصد بیشتر در ایران مبتلا می‌شوند)، نژاد و سابقه خانوادگی هستند. با این حال، بیش از ۸۰ درصد سکته‌ها با کنترل عوامل قابل اصلاح قابل پیشگیری هستند. این عوامل عبارتند از:
- فشار خون بالا (مهم‌ترین عامل).
- دیابت.
- چربی خون بالا.
- سیگار و مصرف دخانیات.
- چاقی و بی‌تحرکی.
- رژیم غذایی نامناسب.
- مصرف الکل و مواد مخدر.
در افراد جوان‌تر، عوامل متابولیکی مانند فشار خون بالا، چاقی و دیابت نقش بیشتری دارند و منجر به افزایش ۱۴.۶ درصدی موارد در سنین ۱۸-۴۴ سال شده است. در ایران، سیگار و فشار خون بالا از عوامل اصلی هستند.
پیشگیری: گام‌های عملی برای کاهش خطر
پیشگیری سکته مغزی بر پایه سبک زندگی سالم استوار است. توصیه‌های کلیدی عبارتند از:
- کنترل منظم فشار خون، قند و چربی خون از طریق چک‌آپ‌های دوره‌ای.
- رژیم غذایی متعادل با میوه‌ها، سبزیجات و کاهش نمک و چربی‌های اشباع.
- فعالیت بدنی منظم (حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته).
- ترک سیگار و الکل.
- مدیریت استرس و خواب کافی.
در سطح جامعه، آموزش عمومی و دسترسی به خدمات درمانی می‌تواند بار بیماری را کاهش دهد. در ایران، تمرکز بر کنترل عوامل خطر قابل اصلاح می‌تواند تا ۳۰ درصد مرگ‌ها را جلوگیری کند.
درمان و اقدامات اضطراری: زمان حیاتی است
در صورت بروز علائم، فوراً با ۱۱۵ تماس بگیرید و تأکید کنید که مشکوک به سکته مغزی است تا کد ویژه فعال شود. درمان شامل داروهای حل‌کننده لخته (در ۴.۵ ساعت اول) یا جراحی است. تأخیر می‌تواند منجر به ۳۰ درصد مرگ یا ناتوانی دائمی شود. توانبخشی پس از سکته نیز شامل فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و حمایت روانی است.
نتیجه‌گیری
سکته مغزی تهدیدی جدی است که مرز سنی نمی‌شناسد و با افزایش موارد در افراد جوان‌تر، نیاز به آگاهی بیشتر احساس می‌شود. با شناسایی سریع علائم، کنترل عوامل خطر و اقدامات پیشگیرانه، می‌توان بار این بیماری را در جهان و ایران کاهش داد.
Reference:
https://www.world-stroke.org/world-stroke-day-campaign/about-world-stroke-day-campaign/2025-campaign
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10313593/
https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/STROKEAHA.123.043017
https://www.cdc.gov/stroke/facts.htm
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37947090/
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/stroke-cerebrovascular-accident
https://www.stroke.org/en/about-stroke/stroke-symptoms
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7350109/
https://www.sid.ir/paper/964672/fa
https://www.heart.org/en/health-topics/stroke/about-stroke
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMra2201442