چکیده
شکاف لب و کام از شایعترین نقایص مادرزادی است که در نتیجه بسته نشدن کامل بافتهای لب و کام در دوران جنینی ایجاد میشود. این عارضه با شیوع تقریبی ۱ در ۷۰۰ تولد، نیازمند مداخله زودهنگام و چندرشتهای است. با توجه به پیشرفتهای علمی در حوزه ژنتیک و جراحی، امروزه اکثر کودکان مبتلا با دریافت درمان به موقع میتوانند به زندگی عادی بازگردند. مهمترین عوامل موفقیت در درمان، تشخیص زودهنگام، جراحی تخصصی و پیگیری مستمر مراقبتهای پس از آن است.
مقدمه
تولد نوزادی با شکاف لب یا کام میتواند برای والدین تجربهای سخت و همراه با نگرانیهای فراوان باشد. این ناهنجاری که در اصطلاح پزشکی به “Cleft Lip and Palate” معروف است، زمانی رخ میدهد که در دوران جنینی، بخشهای تشکیلدهنده صورت به طور کامل به هم متصل نشوند. اگرچه ظاهر غیرمعمول نوزاد در ابتدا ممکن است موجب نگرانی والدین شود، اما باید دانست که این ناهنجاری، امروزه بهخوبی قابل درمان است.
در گذشته، عدم آگاهی کافی درباره این عارضه و روشهای درمانی آن، مشکلات زیادی را برای بیماران و خانوادههایشان ایجاد میکرد. اما خوشبختانه در دهههای اخیر، پیشرفتهای چشمگیری در تشخیص و درمان شکاف لب و کام صورت گرفته است. رویکردهای مدرن درمانی، مبتنی بر همکاری تیمی از متخصصان مختلف است که از جراح پلاستیک و متخصص گوش و حلق و بینی گرفته تا گفتاردرمانگر و روانشناس را شامل میشود.
در ادامه، به بررسی دقیقتر تعاریف، علل ایجاد، روشهای درمانی و راهکارهای عملی برای مواجهه با این چالش خواهیم پرداخت. امیدواریم این اطلاعات بتواند مسیر صحیحی را برای تصمیمگیریهای آتی خانوادههای محترم روشن سازد.
بخش اول: درک ناهنجاری شکاف لب و کام
تعریف و انواع
شکاف لب و کام به صورت یک نقص مادرزادی تعریف میشود که در آن بافتهای لب یا کام (سقف دهان) در دوران جنینی به طور کامل تشکیل نمیشوند. این عارضه میتواند به اشکال مختلف ظاهر شود:
- شکاف لب (لب شکری): میتواند یک طرفه یا دوطرفه باشد و از یک فرورفتگی کوچک تا شکافی که تا بینی ادامه مییابد متغیر است.
- شکاف کام: شامل ایجاد شکاف در سقف دهان است که میتواند قسمتهای جلویی (سختکام) یا عقبی (نرمکام) را درگیر کند.
- شکاف لب و کام ترکیبی: حالتی است که هر دو ناحیه لب و کام درگیر میشوند.
علل و عوامل خطر
علت دقیق ایجاد شکاف لب و کام همیشه مشخص نیست، اما عموماً ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی مقصر شناخته میشوند:
- عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی این عارضه، احتمال بروز آن را در نوزاد افزایش میدهد.
- عوامل محیطی دوران بارداری: مصرف سیگار، الکل، برخی داروها، کمبود اسید فولیک و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص.
- بیماریهای مادر: دیابت کنترل نشده، چاقی و عفونتهای دوره بارداری.
- سایر عوامل: سن بالای مادر، تغذیه نامناسب و استرس شدید در دوران بارداری.
عوارض و چالشها
کودکان مبتلا به شکاف لب و کام ممکن است با چالشهای متعددی روبرو شوند:
- مشکلات تغذیهای: به دلیل ارتباط بین دهان و بینی، شیرخوردن برای این نوزادان دشوار است و شیر ممکن است از بینی خارج شود.
- عفونتهای گوش: شیپور استاش که مسئول تخلیه مایع از گوش است، ممکن است به درستی عمل نکند و به عفونتهای مکرر بینجامد.
- مشکلات دندانی: شامل دندانهای اضافی، کمبود دندان یا نامرتبی دندانها.
- مشکلات گفتاری: به دلیل نقص در ساختار کام، گفتار ممکن است تو دماغی به نظر برسد.
- چالشهای روانی- اجتماعی: تفاوت در ظاهر ممکن است بر اعتماد به نفس کودک تأثیر بگذارد.
بخش دوم: تشخیص و درمان
روشهای تشخیص
- تشخیص پیش از تولد: سونوگرافی در هفتههای ۱۸ تا ۲۱ بارداری میتواند شکاف لب را شناسایی کند.
- تشخیص پس از تولد: معاینه فیزیکی نوزاد بلافاصله پس از تولد، شکاف را آشکار میسازد.
درمان جامع و چندرشتهای
درمان شکاف لب و کام نیازمند رویکردی تیمی و برنامهریزی بلندمدت است:
- جراحی
جراحی اصلیترین روش درمان است و زمانبندی آن حیاتی است:
- جراحی شکاف لب: معمولاً بین ۳ تا ۶ ماهگی انجام میشود.
- جراحی شکاف کام: بین ۹ تا ۱۲ ماهگی و پیش از رشد زبان انجام میگیرد.
- مراقبتهای تکمیلی
- گفتاردرمانی: برای بهبود تلفظ و گفتار.
- ارتودنسی: برای اصلاح مشکلات دندانی و فکی.
- مراقبتهای شنوایی: بررسی منظم گوش و شنوایی.
- پشتیبانی روانشناختی: برای تقویت اعتماد به نفس کودک و خانواده.
برنامه زمانبندی درمان
جدول زیر برنامه کلی درمان را نشان میدهد:
بازه سنی | نوع مداخله | هدف اصلی |
بدو تولد تا 3 ما | مشاوره تغذیه، استفاده از سرشیشه مخصوص | تضمین رشد مناسب برای جراحی |
3-6 ماهگی | جراحی ترمیم شکاف لب | بهبود ظاهر و عملکرد لب |
9-12 ماهگی | جراحی ترمیم شکاف کام | جداسازی دهان و بینی |
1-5 سالگی | گفتاردرمانی، بررسی شنوایی | بهبود گفتار و پیشگیری از عفونت |
6-12 سالگی | ارتودنسی، پیوند استخوان | اصلاح مشکلات دندانی و فکی |
نوجوانی | جراحیهای تکمیلی (در صورت نیاز) | بهبود نهایی ظاهر و عملکرد |
بخش سوم: راهنمای عملی برای والدین
مدیریت تغذیه نوزاد
تغذیه نوزاد مبتلا به شکاف لب و کام نیازمند توجه خاصی است:
- استفاده از سرشیشههای مخصوص طراحی شده برای این نوزادان
- نگه داشتن نوزاد در حالت نیمهعمودی در زمان شیردهی
- شیردهی در وعدههای کوچکتر ولی با تکرار بیشتر
مراقبتهای پس از جراحی
- پیروی از دستورات پزشک درباره نوع غذا (غذاهای نرم و مایع)
- جلوگیری از تماس دست کودک با ناحیه عمل شده
- مصرف به موقع داروهای تجویزی
- حضور منظم در جلسات ویزیت پیگیری
حمایت روانی از کودک و خانواده
- برقراری ارتباط عاطفی قوی با کودک
- شرکت در گروههای حمایتی برای تبادل تجربه با سایر خانوادهها
- مشاوره با روانشناس برای مقابله با چالشهای احتمالی
- تقویت نقاط قوت کودک و کاهش تمرکز بر ناتوانیها
نتیجهگیری
شکاف لب و کام اگرچه در ابتدا ممکن است چالشبرانگیز به نظر برسد، اما با پیشرفتهای پزشکی امروزی، شرایطی کاملاً قابل مدیریت است. نکته کلیدی، اقدام به موقع و پیروی از یک برنامه درمانی جامع است که توسط تیمی از متخصصان مجرب طراحی شده باشد. والدین گرامی باید بدانند که با مراقبتهای مناسب، کودک آنها میتواند به زندگی عادی ادامه داده و از کیفیت زندگی مطلوبی برخوردار شود. امیدواریم این مقاله توانسته باشد اطلاعات مفیدی را در اختیار شما قرار دهد.
Reference:
https://medicaljournalssweden.se/JPHS/article/download/43739/50318/154723
https://news.mit.edu/2025/new-study-reveals-how-cleft-lip-and-cleft-palate-can-arise-0417
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11985555/
https://journal.gums.ac.ir/browse.php?a_id=2505&slc_lang=fa&sid=1&ftxt=1&html=1
https://dr-saeed-dastgiri.com/cleft-lip-and-palate/
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cleft-palate/symptoms-causes/syc-20370985
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3925974/
https://www.cdc.gov/birth-defects/about/cleft-lip-cleft-palate.html
https://www.preventiongenetics.com/testInfo?val=Cleft-Lip%252FCleft-Palate-Panel
https://www.irna.ir/news/85832329/
http://شکاف لب و شکاف کام و حقایقی که باید بدانید!