با فرارسیدن فصول پاییز و زمستان، موضوع واکسیناسیون آنفلوانزا مجدداً به یکی از مباحث مهم در عرصه سلامت عمومی تبدیل می‌شود. آنفلوانزا، نوعی بیماری ویروسی دستگاه تنفسی محسوب می‌شود که شدت آن می‌تواند از موارد خفیف تا شدید متغیر باشد؛ به نحوی که در موارد جدی ممکن است منجر به بستری شدن بیمار یا حتی فوت فرد گردد. به گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه نزدیک به ۶۵۰ هزار نفر در سطح جهان جان خود را بر اثر عوارض تنفسی مرتبط با آنفلوانزا از دست می‌دهند. این بیماری در کشور ما نیز هرساله شمار قابل توجهی از افراد را تحت تأثیر قرار داده و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی بر لزوم واکسیناسیون گروه‌های آسیب‌پذیر تأکید دارد. این مقاله با هدف رفع باورهای اشتباه، ارائه اطلاعات معتبر و ترویج تصمیم‌گیری آگاهانه در خصوص واکسن آنفلوانزا تدوین شده است.
مقدمه‌ای بر واکسن آنفلوآنزا
واکسن آنفلوآنزا از نوع ویروس غیرفعال یا کشته‌شده تهیه شده و هیچ خطری برای ابتلا به بیماری به همراه ندارد. عملکرد این واکسن بر پایه تقویت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با ویروس است. طبق توصیه‌های مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) برای سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۶، تمامی واکسن‌های آنفلوآنزا به‌صورت سه‌گانه طراحی شده‌اند و پوشش محافظتی در برابر سه سویه اصلی ویروس، شامل دو نوع A و یک نوع B، ارائه می‌دهند. بررسی‌ها نشان داده‌اند اثربخشی واکسن در فصل ۲۰۲۴-۲۰۲۵ حدود ۳۲ تا ۶۰ درصد در کاهش مراجعه به مراکز درمانی سرپایی بوده و حتی در موارد ابتلا نیز شدت علائم بیماری را کاهش داده است. در کشور ما، معاونت بهداشت وزارت بهداشت تصریح کرده است که تزریق واکسن آنفلوآنزا برای همه افراد ضروری نیست، اما به‌صورت ویژه برای گروه‌های پرخطر پیشنهاد می‌شود. این گروه‌ها شامل سالمندان، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند آسم، آسیب مزمن ریوی، دیابت یا مشکلات قلبی، زنان باردار، کودکان زیر پنج سال و کسانی که نقص ایمنی دارند، هستند. واکسن می‌تواند تا ۴۰ تا ۶۰ درصد از ابتلا به بیماری پیشگیری کرده و در صورت بروز بیماری نیز علائم را خفیف‌تر کند. برای دستیابی به حداکثر ایمنی، بهترین زمان تزریق واکسن شهریور و مهر است؛ چراکه می‌تواند پیش از شروع دوره اوج شیوع آنفلوآنزا در آبان تا اسفند، فرد را محافظت کند.
باورهای نادرست رایج و واقعیت‌ها
در ادامه، به برخی باورهای نادرست اشاره می‌شود:
باور نادرست ۱: واکسن آنفلوآنزا باعث ابتلا به آنفلوآنزا می‌شود.
واقعیت: این واکسن شامل ویروس غیرفعال است و از این رو قادر به ایجاد بیماری نمی‌باشد. بروز علائمی نظیر تب خفیف یا درد بدنی پس از تزریق، نشان‌دهنده واکنش طبیعی سیستم ایمنی بدن بوده و عموماً طی یک تا دو روز به حالت طبیعی بازمی‌گردد. این واکسن هیچ‌گونه خطری برای ابتلا به بیماری ندارد و به‌ویژه برای گروه‌های آسیب‌پذیر نظیر سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی از اهمیت ویژه برخوردار است. شواهد حاصل از CDC در سال ۲۰۲۵ نیز این موضوع را تائید کرده است و نشان می‌دهد که واکسن قادر است شدت بیماری را در افراد واکسینه‌شده به طور قابل توجهی کاهش دهد.
باور نادرست ۲: آنفلوآنزا بیماری جدی نیست و نیازی به واکسن نیست.
واقعیت: آنفلوآنزا قادر است عوارض جدی‌ای مانند پنومونی، عفونت سینوس، یا التهاب قلب و مغز ایجاد کند و سالانه باعث صدها هزار مرگ در سراسر جهان می‌شود. هرچند افراد سالم نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند، اما گروه‌های پرخطر آسیب‌پذیرتر هستند. در کشور ما، وزارت بهداشت بر اهمیت واکسیناسیون برای این افراد تأکید کرده است تا از گسترش بیماری پیشگیری شود.
باور نادرست ۳: واکسن سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند.
واقعیت: برعکس، واکسن با تقویت سیستم ایمنی بدن، آن را برای مقابله با ویروس‌های خاص آماده می‌سازد و هیچ ضعف یا اختلالی در عملکرد ایمنی ایجاد نمی‌کند. بر اساس پژوهش‌های اخیر، واکسن توانسته است حتی در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، از جمله بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن، اثربخش واقع شود و خطر بستری شدن را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
باور نادرست ۴: عوارض واکسن شدید و خطرناک است.
واقعیت: عوارض جدی ناشی از واکسن‌ها بسیار نادر بوده و تنها در موارد استثنایی مشاهده می‌شوند؛ به عنوان مثال، سندرم گیلن‌باره (GBS) با شیوع تقریبی یک مورد در هر میلیون تزریق گزارش شده است. با این حال، بررسی‌های علمی نشان داده‌اند که مزایای واکسیناسیون به طور قابل توجهی بر خطرات احتمالی آن غالب است. CDC نیز تأکید دارد که حتی افراد حساس به تخم‌مرغ می‌توانند بدون نیاز به اقدامات ایمنی ویژه، از واکسن استفاده کنند. در کشور ما، نیز واکسن‌های موجود تحت نظارت دقیق وزارت بهداشت و درمان قرار دارند، و آمارهای ثبت‌شده نشان‌دهنده حداقل بودن عوارض جانبی است.
باور نادرست ۵: یک بار تزریق واکسن برای همیشه کافی است.
واقعیت: ویروس آنفلوآنزا به دلیل تغییرات آنتی‌ژنیک هر ساله دچار تحول می‌شود، از این رو واکسن آن باید به صورت سالانه و بر اساس سویه‌های جدید معرفی‌شده توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) به‌روزرسانی شود. حتی در صورتی که پیش‌تر به این بیماری مبتلا شده باشید، دریافت واکسن جدید ضروری خواهد بود. برای فصل ۲۰۲۵، CDC توصیه می‌کند که تمامی افراد بالای شش ماه واکسینه شوند، با تأکید ویژه بر گروه‌های در معرض خطر.
باور نادرست ۶: واکسن در بارداری خطرناک است.
واقعیت: واکسن‌های غیرفعال برای زنان باردار ایمن بوده و در تمامی مراحل بارداری توصیه می‌شوند، چرا که بارداری باعث کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن می‌شود. نوع غیرفعال واکسن به‌طور ویژه برای زنان باردار مناسب ارزیابی شده است. همچنین طبق تأیید CDC، واکسیناسیون در دوران بارداری می‌تواند به محافظت از مادر و نوزاد کمک کند و بهترین زمان برای دریافت آن از شهریور تا اوایل آبان در نظر گرفته می‌شود. نتایج تحقیقات سال ۲۰۲۵ نیز نشان‌دهنده اثربخشی قابل‌توجه این واکسن‌ها در میان زنان باردار بوده است..
باور نادرست ۷: واکسن همیشه کار نمی‌کند، پس بی‌فایده است.
واقعیت: واکسن برای مقابله با سویه‌های اصلی طراحی شده است، اما در صورت شیوع سویه‌ای جدید، احتمال ابتلا همچنان وجود دارد. با این حال، واکسن می‌تواند شانس محافظت را افزایش داده و شدت بیماری را کاهش دهد. طبق داده‌های اولیه سال ۲۰۲۵، اثربخشی واکسن در جلوگیری از بستری شدن بین ۶۳ تا ۷۸ درصد گزارش شده است. در کشور ما نیز وزارت بهداشت تأکید دارد که رعایت اصول بهداشتی مانند شستشوی دست‌ها و استفاده از ماسک، حتی از تزریق واکسن اهمیت بیشتری دارد؛ اما ترکیب این دو گزینه، بهترین راه برای دستیابی به حفاظت مطلوب محسوب می‌شود.
توصیه‌های خاص مخصوص کشور ما
وزارت بهداشت اعلام کرده است که در سال ۱۴۰۴ واکسن آنفلوآنزا به‌صورت اولویت‌دار میان گروه‌های پرخطر توزیع خواهد شد. به گفته دکتر شهنام عرشی، معاون بهداشت، این واکسن برای همه افراد توصیه نمی‌شود و تزریق آن تنها برای بیمارانی که از بیماری‌های مزمن رنج می‌برند، افراد بالای ۶۵ سال، کودکان، زنان باردار و کادر درمان ضروری است.
نتیجه‌گیری
واکسن آنفلوآنزا ابزاری مؤثر برای کاهش بار بیماری است، به‌ویژه در فصل‌های سرد. باورهای نادرست نباید مانع واکسیناسیون شوند. بر اساس آخرین تحقیقات ۲۰۲۵، واکسن نه تنها ایمن است، بلکه زندگی‌ها را نجات می‌دهد. اگر در گروه پرخطر هستید، با پزشک مشورت کنید و واکسن بزنید.
Reference:
https://www.who.int/news-room/spotlight/influenza-are-we-ready/5-myths-about-the-flu-vaccine
https://www.cdc.gov/flu/vaccines/keyfacts.html
https://www.nytimes.com/2025/09/02/well/flu-shot-vaccine-cost-side-effects.html
https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2025.01.30.25321421v3
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2949761225000367